گزارش نشست «انجمن و مسئولیت اجتماعی: رویکردها و راهکارها»
نشست «انجمن مطالعات برنامه درسی ایران و مسئولیت اجتماعی: رویکردها و راهکارها» روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه برگزار شد.
به گزارش انجمن مطالعات برنامه درسی ایران؛ این نشست روز سه‌شنبه ۲۱ تیرماه، ساعت ۱۷ برگزار شد و دکتر مهرمحمدی، دکتر گویا، دکتر فراست‌خواه، دکتر فاضلی و دکتر صفائی مقدم در این نشست سه ساعته، به سخنرانی پرداختند. در ابتدای این نشست دکتر محمود مهرمحمدی، استاد بازنشسته دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: نگاه من عملی است تا نظری، چرا که خاستگاه این نشست تدوین برنامه استراتژیک انجمن و راهکار به این منظور است. بر خلاف فهم رایج از رشته، به نظر من ماموریت اصلی انجمن و ما رساندن صدای رشته به برنامه‌ریزان درسی قراردادی در سطح سازمان‌ها نیست.
وی ادامه داد: باید بتوانیم زمینه‌ساز یک چرخش در نگرش‌ها باشیم و نشان دهیم دامنه اثر دانش برنامه درسی تا سطح کلاس درس می‌تواند ادامه یابد. از این‌رو انجمن در جهت توانمندسازی معلمان باید گام بردارد. انجمن باید دانشی را که نمایندگی می‌کند، پردازش کند، به زبان معلمان ترجمه و به آنان تقدیم کند. قطع دانش برنامه درسی با عاملان اصلی تربیت یعنی قطع با صحنه‌های پیچیده ت و ت که رکورد در هر دو عرصه نظر و عمل (حاملان دانش نظری و هم عاملان صحنه عمل) را به دنبال دارد.
مهرمحمدی عنوان کرد: به نظر من، معلمان باید در قامت برنامه‌ریز درسی ظاهر بشوند، نه در معنای مصطلح برنامه‌ریز درسی. بلکه به معنای آنکه برنامه درسی رسمی و ابلاغ شده را به گونه‌ای در سطح مدرسه مدیریت و راهبری کنند که فرصت‌های ناب و لذت‌بخشی برای دانش‌آموزان بسازند. عملا کیفیت یادگیری دانش‌آموزان را این نوع کنش معلمان رقم می‌زند و تعیین می‌کند.
وی گفت: تلاش داریم که کمیته ملی معلمان اولین بار در انجمن شکل گیرد و آن را با ترکیب معلمان و استادان رشته تشکیل دهیم. دو پیشنهاد در این راستا وجود دارد؛ انتشار ادواری نشریاتی با عناوینی شبیه معلم‌نامه و مدرسه‌نامه. در بعد ملی مسئولیت اجتماعی انجمن، نقد سیاست‌ها، روال‌ها و رویه‌ها بر پایه دانش برنامه درسی است ( وجه سلبی) و مداخله (تهیه اسناد سیاستی) که وجه ایجابی آن است.
در ادامه این نشست دکتر زهرا گویا عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار کرد: از نظر من یک انجمن علمی، یک نهاد مدنی، غیرانتفاعی و غیر سیاسی است، با رویکردی باز یعنی بدون داشتن هرگونه گرایش‌های سیاسی، مذهبی، جنسیتی و قومی. با این تلقی از انجمن علمی، مسئولیت اجتماعی انجمن مطالعات برنامه درسی عبارتند از: حمایت از برنامه درسی در تمام دوره‌ها و سطوح، کمک به ارتقا رشته که به دلیل ماهیتش ریشه در واقعیت دارد، جلب همه دانش‌آموختگان و شنیده شدن صدای همه آن‌ها بدون سانسور، آگاهی‌بخشی به جامعه درباره نقش برنامه درسی و ارتباطش با مسائل آموزشی از طریق انتشارات و برنامه‌ها و ارتباطش، صورت‌بندی اهداف در سطوح ملی و منطقه‌ای و تهیه اولویت‌ها و انجام مسائل مهم برنامه درسی در سطح عمومی توسط انجمن که نیازمند خط مشی است.
وی در ادامه به برخی مسئولیت‌های اجتماعی دیگر انجمن اشاره کرد و افزود: متوجه کردن سیاست‌گذاران آموزشی نسبت به مسائل، ورای همکاری با سازمان‌های دولتی، رسالتش این است که سازمان‌های سیاست گذار را متوجه اهمیت موضوعات خاص بکند، همچنین ما باید درون آتش واقعیت مدرسه و کلاس درس برویم، تا از دل آن دانشی داشته باشیم که دانشجویان ما بتوانند اثرگذار باشند. برنامه درسی هویت جامعه ما را نشان می‌دهد، فراز و فرودهای سیاسی، لشکر‌کشی‌های قدرت، شکل‌گیری نیروهای علمی و خواسته‌های بحق جامعه.
در ادامه این نشست دکتر مقصود فراست‌خواه، عضو هیأت علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی عنوان کرد: برنامه درسی در ایران جزئی از قلمرو مستعمراتی دولت و جهازات دولت (آپاراتوس) شده است. از برنامه درسی قلمروزدائی شده است. طبق نظریه‌های بازتولید فرهنگی و اجتماعی بوردیو عاملان یا مردم برنامه درسی (معلمان، دانش‌آموزان، والدین، مدیران، انجمن‌های اولیا و مربیان، اجتماعات صنفی، انجمن‌های علمی و حرفه‌ای و دانشمندان علوم تربیتی و برنامه درسی) با ساختارهایی که برنامه درسی را به قلمرو مستعمراتی قدرت تبدیل کرده‌اند می‌توانند مواجهه داشته باشند. با ابتکار عمل‌های خود و طی هزاران راه نرفته در مواجهه با ساختارها کنش داشته باشند.
وی با بیان اینکه مساله به این سادگی نیست، گفت: زیرا خود این عاملان و کنشگران برنامه درسی، تبدیل به سوژه‌های سر به زیر و فرتوت شده‌اند.
عاملان برنامه درسی که انتظار داریم از خود ابتکار عمل نشان دهند، از درون نظام اداری، نظام معیشت، نظام ایدئولوژی، نظام رسانه، نظام فرهنگی اجتماعی منضبط می‌شوند، اداره‌پذیر و به درماندگی آموخته سوق داده می‌شوند. خودآگاهی انسانی، خودفهمی و وجدان انسانی‌شان متزلزل می‌شود.
فراست‌خواه افزود: از سوی دیگر شاهد روندها و کلان‌روندهایی در جامعه امروز ایران هستیم. تغییرات مهمی در ارزش‌های اخلاقی، ارزش‌های معنوی و ارزش‌های جماعتی ما رخ داده و تحت شعاع ارزش‌های کالایی، منفعت‌گرا، خودمدار، اقتضائی، پولی، … ضعیف شده است. حال در چنین فضائی از زیست قدرت و ارزش‌های متحول شده، فضائی که برنامه درسی قلمرو مستعمراتی شده، صحبت از عاملان و کنشگری و مسئولیت اجتماعی انجمن مطالعات برنامه درسی می‌کنیم. در این شرایط صحبت از ارزش‌های گفت‌وگوئی، دیگرفهمی، رواداری در مدرسه و آموزش و معلمان می‌کنیم. برای همین باید بدانیم کار به این سادگی نیست. یک زیست قدرت ما را احاطه کرده است که نمی‌توانیم در انجمن کیمیاگری کنیم. مساله بغرنج است. ۴ خصیصه در ما ایران (کیمیاگری، تقدیرگرائی، صوفی‌منشی و شاعرانگی) که با ترکیب‌های بدترکیبی ساخته و ناسازه می‌شوند، نیز در این میان موثرند.
وی عنوان کرد: به نظر من مسئولیت اجتماعی انجمن مطالعات برنامه درسی یک کلیت استعلائی نیست، بلکه باید آن را در جزئیات و در دنیای انضمامی تعریف کرد. مسئولیت اجتماعی انجمن، گزارش‌دهی اجتماعی است، برای مثال در چگونگی برگزاری انتخاباتش، شیوه عضوگیری‌اش، چگونگی مطلع شدن اعضا از تصمیمات انجمن، ارتباط انجمن با استان‌ها و شعب انجمن. آیا انجمن، انجمن تهران و حومه است یا انجمن ایران؟، آیا انجمن برنامه درسی طبقه متوسط است یا انجمن همه اقشار؟، انجمن از مشکلات مدارس، معلمان، خانواده‌ها مطلع است؟، … در شرایطی که خانواده‌ها خودشان مطالبه‌گر آموزش برای تست و رتبه و کنکور هستند… چقدر انجمن معلمان را توانمند می‌کند؟، چقدر تدریس به زبان مادری را پیگیری می‌کند؟، انجمن باید گزارش اجتماعی برنامه درسی را به‌طور متناوب به مردم برنامه درسی بدهد. برنامه درسی در ایران حوزه عمومی ندارد، اساسا آموزش و پرورش کشورمان حوزه عمومی ندارد، مسئولیت اجتماعی انجمن این است که شبکه‌ای از تشکل‌های صنفی و علمی با رویکرد علمی و دانش پایه و حرفه‌ای و اخلاق‌محور فراهم آورد.
عضو هیأت علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اضافه کرد: وظیفه اجتماعی انجمن این است که ببیند چقدر می‌تواند با دولت ارتباط داشته باشد، چقدر می‌تواند کنشگران مرزی را توانمند کند که صدای مردم برنامه درسی و جامعه را به کریدورهای دولت بکشاند، که بگوید والله باالله مردم برنامه درسی زیان می‌کنند با این تصمیمات. صدای مدیران مدارس، صدای معلمان، صدای دانش آموزان باید در انجمن شنیده شود.
همچنین در ادامه این نشست دکتر نعمت‌الله فاضلی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: انجمن‌های علمی وقتی می‌توانند کارآمد باشند که در امتداد تاریخ و گفتمان رشته‌شان عمل کنند. هویت، زبان و فرهنگ رشته باید مبنای انجمن‌های علمی باشد. به عقیده من فرهنگ رشته برنامه درسی حول مفهوم کرکیولم و یادگیری، حول مردم برنامه درسی و نه آپاراتوس برنامه درسی، آن صداهای شنیده نشده، سرکوب شده، اقلیت‌ها و در حاشیه قرار گرفته‌ها، سازمان‌دهی شده است.
وی تصریح کرد: مسئولیت انجمن این است که به دانش‌آموختگان برنامه درسی کمک کند تا هویت رشته‌ای‌شان را به دست بیاورند. آن ارزش‌های ذاتی و غایی فرهنگ رشته را برایشان برجسته کند، نه به خاطر شغل، درآمد و نه به خاطر هدف‌های حکومت و بروکراتیک و تکنوکراتیک‌تر. به خاطر ارزش‌های انسانی، ارزش‌های مربوط به تساهل، مدارا، آزادی، عدالت، برابری، ارزش‌هایی که الان جامعه نیازمند آن هست.
فاضلی خاطرنشان کرد: برنامه درسی از عرصه‌های انسانی خودش فاصله گرفته است. اگر ارزش‌های رشته در نهاد مدنی بیاید، دانش‌آموختگان به کنشگران توانمندی تبدیل می‌شوند که لزومی ندارد خودشان را بچسبانند به دولت و تبدیل به کارمند شوند. نهادهای مدنی حاشیه‌های قدرتمند اخلاقی و انسانی دانش هستند که باید صداها را نمایندگی کنند. منبعی که آن‌ها را تقویت می‌کند خود فرهنگ رشته و ارزش‌های تاریخی‌شان، ارزش‌های انسانی و رهایی بخش در درون هر رشته هست.
وی گفت: اگر انجمن بتواند کمک کند که رشته نیروهایی با هویت مدنی و انسانی تربیت کند، این مهمترین مسئولیت آن است. انجمنی که بتواند آموزش و پژوهش را بر اساس فرهنگ رشته تقویت کنند، دانش‌آموختگانش توانمند خواهد بود و خودشان سراغ معلمان خواهند رفت و کارشان را خواهند کرد و تاثیرشان را خواهند گذاشت.
در ادامه دکتر سعید صفائی موحد مشاور آموزش و بهسازی منابع انسانی شرکت ملی نفت ایران اظهار کرد: مسئولیت اجتماعی، کنشگری یک نهاد در جهت پاسخگوئی به ذی‌نفعان است و ۵ حوزه به عنوان مسئولیت اجتماعی انجمن وجود دارد.
وی گفت: این ۵ حوزه شامل «نقد»؛ انجمن طی ۲۰ سال گذشته، نسبت به تحولات تربیتی جامعه نگاه انتقادی نداشته است. منظور نگاه فنی و خرد نیست. نقد سیاست‌های کلان، نقد وضع موجود. «توسعه علم»؛ انجمن‌های بزرگ و مطرح دنیا، منجر به توسعه مفاهیم، نظریه‌ها و ایده‌های رشته شده‌اند. موجب بسط سرمایه‌های یک رشته می‌شوند. ما ۵ تا نشریه داریم، همایش سالانه داریم، ۱۷ همایش سالانه برگزار کرده‌ایم. آیا موجب توسعه دانش برنامه درسی شده‌ایم؟ نشریات انجمن در خدمت فرمالیسم دانشگاهی درآمده است. «شکل‌دهی به روندهای پژوهشی در رشته»؛ در رشته ما با ابتذال پژوهشی مبتلاییم. اکثر رساله‌های دکتری طراحی الگو و مدل و نظائر این است! انجمن در این خصوص مداخله‌ای نداشته و نقدی بر این وضع نداشته است. «آگاه‌سازی عمومی»؛ بخشی از ذی‌نفعان ما عموم و مردم هستند، آگاه‌سازی نسبت به نقش نهادهای اقتصادی مثل موسسات کنکور، نقش مدارس غیرانتفاعی در سرکوب انگیزه‌های دانش‌آموزان «فراهم آوردن داده‌ها برای تصمیم‌گیرندگان»؛ این مسئولیت وجه فنی رشته را می‌سازد، نیازهای معلمان و مدارس و مدیران.
