گزارش نوزدهمین همایش سالانه انجمن مطالعات برنامه درسی ایران

گزارش نوزدهمین همایش سالانه انجمن مطالعات برنامه درسی ایران

نوزدهمین همایش سالانه انجمن مطالعات برنامه درسی ایران با عنوان «برنامه درسی و مسئولیت اجتماعی» ۳ و ۴ اسفندماه ۱۴۰۱ به میزبانی دانشگاه شهید چمران اهواز برگزار شد.

 

به گزارش انجمن مطالعات برنامه درسی ایران؛ در این همایش ملی دکتر عبدالله پارسا، دبیر علمی همایش و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، دکتر مرتضی کرمی رئیس انجمن مطالعات برنامه درسی و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد، دکتر محمود مهرمحمدی عضو هیئت علمی بازنشسته دانشگاه شهید مدرس، دکتر نعمت‌الله فاضلی استاد بازنشسته پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر زهرا گویا عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، دکتر مسعود صفایی مقدم عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، دکتر مقصود فراست‌خواه عضو هیئت علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی و دکتر علیرضا صادقی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به سخنرانی پرداختند.

در ابتدای این جلسه دکتر عبدالله پارسا، دبیر علمی همایش طی سخنانی اظهار کرد: حدود ۱۲۶ مقاله برای این همایش از شرکت‌کنندگان دریافت شد. از ۱۲۶ مقاله ارسال شده به مرحله داوری نهایتا ۵۸ مقاله پذیرفته شده که ۱۸ مقاله در قالب سخنرانی ارائه می شوند و بقیه مقالات در قالب پوستر پذیرش شدند.

وی در بخش دیگری از سخنانش افزود: مسئولیت‌پذیری مسیر رشد و توسعه جامعه را هموارتر می‌کند. برنامه ریزی برای پذیرفتن مسئولیت‌های اجتماعی از جمله مسائلی است که در تمامی سطوح جامعه بر آن تاکید می‌شود.

 

پارسا گفت: شاید زیباترین توصیف از مسئولیت اجتماعی را شیخ اجل سعدی علیه الرحمه با ابیات زیر ارائه داده باشد:
بنی آدم اعضای یک پیکرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بی غمی
نشاید که نامت نهند آدمی
از این رو شرط آدمیت، مسئول بودن در برابر جامعه است. مسئول بودن یعنی راه  رشد و توسعه و پیشرفت و رستگاری جامعه را فراهم ساختن.
پس با کسب اجازه از محضر شیخ اجل سعدی بزرگ، جسارت کرده و چند بیتی در این باره  تقدیم می کنم.
تو گر بسته ای راه رشد کسی
خطاکار هستی و بودی بسی
که حِکمت، به جز راه اخلاق نیست
به  بدگویی و آهن و داغ نیست
تو را به، که رهبر شوی خلق را
به نیکی و بر افکنی دلق را
چو مسئول باشی تو بر اجتماع
بگیرد چو خورشید، نورت شعاع
براند سیاهی، بسوزد دروغ
رسد علم و تدبیر و حق بر بلوغ
چو مقصودت از علم، تحکیم بود
ره دستیابیت، تعلیم بود
اگر علم گیرد ستم را به بند
بُوَد دانشِ نافع و سودمند
به آموزش ار عزم کردی، نگر
که شاگرد باشد شریک سفر
معلم شود رهبر و رهنما
ندارد ستم بر شریکان، روا
بود محتوا درسی از زندگی
که شاگرد آموزد آزادگی
مهارت، منش، علم و اندرزها
همه جمع گردند در محتوا
چنین است رسم سرای نکو
که هر جا رسی، علم و دانش بجو
به دانش شود ملت از فقر، دور
شود چیره بر جهل، سلطان نور
ز دانش، دل پیر برنا بود
و مانا بود هر که دانا بود
رسیدن به این جایگه، سخت بود
رسیده، رهیده و خوشبخت بود
رهایی و آزادی از بندگی
شود راست با علم و دانندگی
به شرطی بگیرد سرت ارتفاع
که مسئول باشی تو بر اجتماع
چه رهبر، چه پیرو، چه پیر و جوان
از این درس گیرند یک ارمغان
وطن خاستگاه است و نی خوابگاه
وطن را تو دریاب، نی جام و جاه
تعهد اگر بر وطن داشتی
برایش ز جان مایه بگذاشتی
وطن، جان، وطن، دل، وطن، افتخار
وطن با درایت شود ماندگار

در ادامه این جلسه دکتر غلامحسین مکتبی، معاون دانشجویی دانشگاه شهید چمران اهواز متن پیام دکتر علی محمد آخوند علی، ریاست  دانشگاه شهید چمران اهواز به همایش نوزدهم را قرائت نمود.

در ادامه دکتر مرتضی کرمی، ریاست انجمن مطالعات برنامه درسی ایران به سخنرانی در خصوص «مسئولیت اجتماعی انجمن مطالعات برنامه درسی ایران» پرداخت و با بیان اینکه در گام نخست انجمن مثل هر نهاد دیگری می‌خواهد نسبت به نیازها و تقاضاها پاسخگو باشد، عنوان کرد: دامنه اثرگذاری انجمن محدود مانده است و ما بایستی در بحث مسئولیت اجتماعی نگاه حل مسئله داشته باشیم.مسئولیت اجتماعی صرفا انتقاد نیست؛ بلکه برداشتن گامی برای حل مسئله است.

وی با اشاره به اینکه ما فقط نسبت به آموزش و پرورش مسئول نیستیم، افزود: رفتن به سمت عرصه‌های جدید به معنی ترک سرزمین مادری نیست بلکه به معنای پاسخگویی به نیازهایی است که وجود دارد.

کرمی افزود: با اینکه آموزش و برنامه درسی درهم تنیده اند اما ما بایستی بحث آموزش را در برنامه درسی پررنگ کنیم. آموزش باید در عنوان و کارکردهای انجمن نهادینه شود و ما باید مسئولیت اجتماعی را از خودمان شروع کنیم.

در ادامه دکتر محمود مهرمحمدی به سخنرانی درباره «بازشناسی مختصات میدان مسئولیت اجتماعی در حوزه برنامه درسی» پرداخت و بیان کرد: نهاد عمومی یا زیرسیستم‌های اجتماعی باید با ادراک عمومی برخورداری از کارکرد مثبت اجتماعی ارزشیابی شود و کارکرد اجتماعی زیرسیستم باید آنچنان آشکار باشد که کمتر کسی بتواند درباره ضرورت استمرار حضور آن در جامعه تردید به خود راه دهد. بنابراین وجود هر سیستم اجتماعی به ذات با یک مسئولیت اجتماعی ویژه پیوند خورده است و متخصصان تعلیم و تربیت بار سنگینی برای بهره‌وری این زیرسیستم بر عهده دارند.

وی گفت: ما باید مختصات میدان مسئولیت اجتماعی خودمان را به خوبی بشناسیم و آگاهانه به این میدان پا بگذاریم. بنده همه معانی ده‌گانه مختصات میدان مسئولیت اجتماعی را تقریبا بدون استثناء معرف یک موقعیت مسئله‌دار می‌دانم چون وقتی حال زیرنظام آموزش در کشور ما خوب نیست، حتما ما به تکالیف و وظایف اجتماعی‌مان به درستی عمل نکردیم که اکنون با این موقعیت مسئله‌دار مواجه هستیم.

عضو هیئت علمی بازنشسته دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: اولین وجه و ضلع مسئولیت اجتماعی بسیار حائز اهمیت است، مسئله مسئولیت اجتماعی به مثابه یک شایستگی تربیتی است که از نسل جدید، سوژه‌های نقاد که دارای اراده برای اصلاح و تغییر نیز هستند، بسازد.

وی اضافه کرد: تربیت اجتماعی باید خودش را در منش و شخصیت متجلی بکند و این شایستگی آنچنان باید در نسل جدید نمایانده شود که بتوان از آن به عنوان یک نشان هویت فردی و هویت جمعی نام برد و این بعید است که فقط از عهده برنامه درسی رسمی بربیاید.

مهرمحمدی ادامه داد: یکی از مسئولیت‌های اجتماعی ما توجه دادن به حساسیت امر تعلیم و تربیت است؛ به اینکه چگونه از محیط‌های یادگیری غیررسمی تاثیرات جدی می‌پذیرد و اتفاقاتی که در محیط های یادگیری غیررسمی می افتد، می‌تواند تلاش تمام کنش‌گران تعلیم و تربیت را بر باد دهد و آن‌ها را از کارایی ساقط کند.

 

وی بیان کرد: مسئله مسئولیت اجتماعی به مثابه کنش فردی و اجتماعی متخصصان برای اجتماعی کردن دانش برنامه درسی به ویژه در جهت توانمندسازی معلمان و والدین از دیگر وجوه مسئولیت اجتماعی است؛ چراکه معلمان باید قادر باشند ویرایش خاص خود از برنامه درسی مصوب را تولید کنند و به اجرا بگذارند.

دکتر نعمت‌الله فاضلی نیز در این جلسه پیرامون موضوع «مسئله مسئولیت و مدرسه» سخنرانی کرد و با بیان اینکه مسئولیت ما محققان آموزش دموکراسی علمی است، عنوان کرد: وظیفه ما این است که نردبانی بسازیم تا نسل جوان ما از این نردبان بالا روند، احساس بالندگی و تفکر انتقادی کنیم. بنابراینمسئولیت ما محققان آموزش این است که به زبان مردم صحبت کنیم.

وی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه استاد برنامه درسی‌ای که شهامت ندارد، هرچه دیگر داشته باشد ارزش ندارد، گفت: ما تربیت ادبی نشدیم، ما به معنای واقعی بی سوادیم، منظور از ما (اعضای هیئت علمی است) و خودمان نمی توانیم آنچه نوشتیم را بخوانیم. و فقط ادعا می‌کنیم که آنچه نوشتیم روشمند است در حالی که مسئله ندارد. ما دانشگاهیان برای دیگران نمی‌اندیشیم و نمی‌نویسیم.

فاضلی ادامه داد: من اینجا هستم تا صدای جامعه باشم برای اینکه توجه شما را به ارزش های دموکراتیک و نقد و خوداندیشی و جسارت و شجاعت جلب کنم.من اینجا هستم تا یک دیدگاه را حل کنم و گفت وگوی انتقادی کنم.

در ادامه دکتر زهرا گویا پیرامون موضوع «برنامه درسی: توجیه گر یا راه نشان» اظهار کرد: با مطالعه تاریخ برنامه درسی متوجه می شویم که هر دو وجه توجیه گر و راه نشان ضروری است.

وی افزود: در نیمه اول قرن بیستم متخصصان موضوعی، اندیشمندان و… در تلاش بودند تا از ظرفیت های بالقوه آنچه برنامه درسی نامیده شده بود در پرورش انسان تحصیل کرده استفاده کنند. یکی از چالش های مهم این بود که ضرورت باسواد شدن افراد جامعه و پاسخگویی به نیازهای عینی برآمده از موقعیتی که در آن جامعه قرار دارد چه الزاماتی را برای عمومی بودن آموزش ایجاد می کند؟ چالش دیگر اینکه تکلیف پرورش سایر وجوه افراد در تربیت انسان آرمانی چیست؟

گویا بیان کرد: برنامه درسی یکی از مهم‌ترین وجوه تعلیم و تربیت است. برنامه درسی چتر بزرگی است که مجموعه بزرگی از ایده ها و انتظارات را در خودش جا می دهد. ملغمه‌ای است که مانند راه رفتن کنار لبه تیغ است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: توانایی انتخاب گری دانش آموز و دانشجو به شدت بالا رفته است. دانش آموزان و دانشجویان در مدرسه و دانشگاه با حدود سه سال آموزش مجازی عادت به یادگیری فردی و بهره مندی از منابع وسیع و متنوع را با سرعت و دسترسی نسبتا قابل قبول تجربه نموده‌اند.

گویا با تاکید بر اینکه اگر از گذشته بیاموزیم نعمت است اما رجعت شدنی نیست، اضافه کرد: در ایران شاهد هستیم که با نادیده گرفتن واقعیت اجتناب ناپذیر تغییرات گفته شده در دانش آموزان و دانشجویان پافشاری برای رجعت به دوره قبل از همه گیری و اصرار بر استفاده از روش ها و محتوای پیشین و حتی تشدیدشان تهدیدی جدی برای آینده اجتماعی کشور ایجاد شده است.

دکتر صفایی مقدم در خصوص « تعیین نسبت و رابطه مسئولیت اجتماعی با برنامه درسی» عنوان کرد: وقتی از برنامه درسی و مسئولیت اجتماعی صحبت می کنیم با دو مفهوم مواجهیم که تا آن‌ها را تحلیل نکنیم قدمی جدی نمی توانیم برداریم. ما به یک نظریه دانش و یک نظریه مفهوم مسئولیت نیازمند هستیم و این نظریات روشن می کند که آیا ما می‌توانیم مسئولیت اجتماعی را در برنامه درسی بگنجانیم یا نه. من معتقد هستم که در بعضی شرایط نمی‌توان مسئولیت اجتماعی را در برنامه درسی گنجاند.

وی افزود: بنده در حد مطالعه نسبی خودم بعضی از ناکامی هایی را که در این حوزه ملاحظه می کنم ناشی از این است که این موضوع موردتوجه قرار نگرفته است. عناصر ممکن است روی هم اثر بگذارند اما به این معنا نیست که با هم یکی می‌شوند. ما باید متوجه باشیم که آن تئوری که می تواند ما را قادر کند که این دو را هم جنس کند می تواند مبنا باشد در غیر این صورت الحاق مسئولیت اجتماعی در برنامه درسی تصنعی و ناپایدار است.

وی با اشاره به اینکه ما به بچه ها می‌آموزیم اما از بچه ها رفتار مسئولانه سر نمی زند، افزود: باید ببینیم مسئولیت اجتماعی چه مفهومی است؟ اخلاقی، علمی، مذهبی، سیاسی؟ اگر می‌گوییم اخلاقی است به معنای این نیست که ماهیت سیاسی، علمی و جنبه های دیگر را ندارد. منظور این است که جوهر آن اخلاقی است.

صفایی مقدم گفت: اگر آن را اخلاقی تلقی کنیم دانش هم باید امری اخلاقی تلقی شود و ماهیت اخلاقی پیدا کند تا این دو هم جنس شوند و این اتصال پایدار شود در غیر این صورت پایدار نخواهد بود. اگر بخواهیم مواجهه معقول با این موضوع داشته باشیم مستلزم این است که دانش را واجد جوهر اخلاقی بدانیم و دانستن را یک امر اخلاقی بدانیم. آن وقت هر کسی که متفکل امر دانش است باید همه فضیلت های اخلاقی را داشته باشد.

در ادامه دکتر فراست‌خواه درباره «برنامه درسی در ایران: یک مسئله و یک راه حل» بیان کرد: صحبت از برنامه درسی و مسئولیت اجتماعی اکنون ممکن است برای خیلی افراد در حد یک شوخی بی‌مزه باشد. این در حالی است که من می خواهم تاکید کنم اگر درد از برنامه درسی است درمان هم در برنامه درسی است و برای راه حل هم باید به برنامه درسی برگردیم. اگر می خواهیم از آینده ایران مراقبت کنیم مکان مراقبت کودکستان ها و مدارس و برنامه درسی ماست. به این ترتیب برنامه درسی یک مسئله و یک راه حل است.

وی عنوان کرد: برنامه درسی با همه ابعادش جزو قلمرو دولت است و بیشتر با سیاق ایدئولوژی در قلمرو مستعمراتی کار می‌کند. در نتیجه رابطه برنامه درسی مستعمره شده با واقعیت‌های زندگی اجتماعی پیرامونش مخدوش می‌شود. ایدئولوژی همچنان آهنین است و حساس نیست که در بیرون از آن سیاق، زندگی چیست؟ برای همین است که برنامه درسی در ایران یک برنامه درسی پنهان و یا آشکار است که درس همزیستی به کودکان یاد نمی‌دهد و چنین وضعیتی چه نسبتی می تواند با همبستگی های اجتماعی داشته باشد؟ آیا ما انتظار داریم که این کودکان به نوعی تربیت شوند که در جهت مسئولیت‌های انسانی در اجتماع ایجاد بکند؟ به نظر می رسد که امکان ندارد. بنابراین شرایط امکان مسئولیت اجتماعی برای این برنامه درسی وجود ندارد. شرایط امکان ارتباط برنامه درسی با مسئولیت اجتماعی مناقشه آمیز است و چنین شرایط امکانی به نظر بنده ممکن نیست.

فراست خواه اظهار کرد: ما نیاز به برنامه درسی ارگانیک داریم. تولید مکرر کیفیت می تواند امکان‌هایی را در لابه لای محدودیت های امروزی برنامه درسی برای ما ایجاد کند. یکی از پیشنهادهای بنده این است که درس‌پژوهی و کنش‌پژوهی برنامه درسی را از چهاردیواری مدرسه‌هایمان و محیط های تخصصی‌مان و… بیرون آوریم و با اشخاص ثالث برنامه درسی و ذی‌نفعان اجتماعی برنامه درسی و مردم برنامه درسی اجرا کنیم. از این طریق برنامه درسی ارگانیک ایجاد می شود. باید برنامه درسی را به اجتماع ببریم و اجتماع را به برنامه درسی ببریم.

در بخش پایانی دکتر علیرضا صادقی در خصوص نسبت بین چندفرهنگی گرایی و مسئولیت اجتماعی برنامه درسی در ایران» با بیان اینکه انتظار ما از چندفرهنگی این نیست که همه چیز عالی باشد، افزود: مواجهه‌ای که انسان ها در مقابل فرهنگ های دیگر داشتند، طرد است. این طرد، جدایی ایجاد می کند و بعد از آن تنفر و جنگ که به آن چندفرهنگی محافظه کار یا تک فرهنگی می گویند. وقتی می بینیم نمی توان انسان ها را از یکدیگر جدا کرد، می‌گوییم یکسان سازی کنیم. و بنابراین مراحل رشد چند فرهنگی گرایی از ابتدا شامل طرد، یکسان سازی، ادغام، پذیرش و احترام (چندفرهنگی گرایی)، شهروندی وعدالت اجتماعی می باشد.

وی در بخشی دیگر از سخنانش افزود: پدیده مسئولیت اجتماعی زمانی رخ می دهد که بخشی از مردم مسئولیت بخش دیگری را به دوش می کشند.

صادقی با تاکید بر اینکه چندفرهنگی هیچ کس را تبدیل به کس می کند، افزود: برنامه درسی ما در ایران ذهن ایرانیان را بسته می کند. بنابراین تازمانی که چندفرهنگی را به دیگران آموزش ندهیم این اتفاق می افتد. پیشنهاد من تعلیم و تربیت فرهنگ حساس است و همچنان معتقدم که ایران توسعه یافته نمی تواند جدا از فهم چندفرهنگی گرایی و مسئولیت اجتماعی باشد.

پس از اتمام مراسم افتتاحیه و در بخش سوم همایش، مقالات در قالب سخنرانی و به صورت آنلاین ارائه شدند.

مقاله خانم سولماز خادمی با عنوان «طراحی مدل مهارت های معناسازی تربیتی معلمان»، مقاله آقای امین ایزدپناه با عنوان «خودمردم‌نگاری آموزشی، مسئولیت اجتماعی و رسالت معلمان در مواجهه انتقادی با برنامه درسی تمرکزگرا»، مقاله خانم مرضیه کهندل با عنوان «نگاهی به انواع تاملات معمول و مغفول معلمان در برنامه ریزی درسی علوم اجتماعی»،  مقاله آقای محمدرضا فاتح با عنوان «میزان مسئولیت اجتماعی دانشجو معلمان دانشگاه فرهنگیان یزد»، مقاله آقای مهران کهخای جوان با عنوان «تبیین و بررسی نقش آموزش عالی دوره تربیت معلم در جهت‌دهی به مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشجویان » و مقاله خانم محدثه دارابی با عنوان «واکاوی سیر کسب اقتدار نومعلمان و نقش آن در یادگیری دانش آموزان» به دبیری دکتر سید جلال هاشمی ارائه شدند.

 

در بخش دیگر مقاله خانم زهره هیبت‌اله‌پور با عنوان «بررسی مسئولیت اجتماعی در سازمان ها با رویکرد تاب آوری فنی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (مطالعه موردی: سازمان آب و برق استان خوزستان»، مقاله آقای علیرضا حیدری  با عنوان «چالش های پاسخگویی اجتماعی نظام آموزشی در اجرای ایده های نوآورانه مبتنی بر فناوری ها آموزشی»، مقاله آقای سید محمد داوودی با عنوان «مسئله شناسی مسئولیت پذیری اجتماعی در برنامه درسی آموزش عالی»، مقاله آقای قدرت‌اله خلیفه با عنوان «مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها(کسب و کارها) در قبال آموزش: تجربه یک شرکت دارویی»، مقاله آقای رضا اقدام‌پور با عنوان «شناسایی عوامل زمینه‌ای موثر بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی دانشجویان آموزش عالی (مطالعه کیفی) » و مقاله آقای محمدرضا یوسف زاده چوسری با عنوان «شناسایی نشانگرهای محتوای برنامه درسی دانشگاه مسئولیت‌پذیر اجتماعی» به دبیری آقای دکتر دکتر غلامحسین رحیمی دوست و دکتر امیر مثنوی ارائه شدند.

همچنین مقاله آقای علی ایمان زاده با عنوان «تربیت شهروند بوم شناختی: مفهوم شناسی، حدود و ثغور و ضرورت ها»، مقاله خانم محبوبه ظهوریان با عنوان «مسئولیت پذیری اجتماعی در تلقی دانش آموزان ابتدایی»، مقاله آقای محمد رحمان پور با عنوان «بررسی تحلیلی مولفه های آموزش شهروندی در برنامه درسی کارائی اجتماعی: دیدگاه برنامه درسی علمی»، مقاله خانم زهرا هوشیار با عنوان «بازنگری مسئولیت اجتماعی در برنامه درسی با نگاهی به مفهوم کودک به مثابه کنشکر اجتماعی » و مقاله خانم صدیقه یاسمی با عنوان «مسئولیت‌پذیری اجتماعی حلقه مفقوده نظام تعلیم و تربیت: اهمیت و ضرورت توجه به آن» به دبیری دکتر سید عباس رضوی و دکتر سید منصور مرعشی ارائه شدند.

پس از آن میزگرد «مسئولیت اجتماعی در سیاست‌گذاری آموزشی: ضرورت ها و پیامدها» با حضور دکتر مرتضی کرمی، دکتر علیرضا صادقی، دکتر یدالله مهرعلیزاده، دکتر حمید فرهادی راد، دکتر محمود مهرمحمدی و همراهی مجازی خانم دکتر زهرا نیکنام با مدیریت دکتر علی بیرمی پور برگزار شد.

همچنین در حاشیه روز اول همایش نشست «انجمن مطالعات برنامه درسی: چشم اندازها، راهبردها، فعالیت ها» به دبیری خانم دکتر نرگس کشتی آرای و با حضور دکتر محمود مهرمحمدی، دکتر مرتضی کرمی، دکتر علیرضا عراقیه، دکتر رحمت‌اله خسروی، دکتر لیلا خزائی و دکتر محسن فلاحت‌داری برگزار گردید.

روز دوم همایش نیز با برگزاری میزگرد «مسئله تربیت معلم و مسئولیت اجتماعی» با مدیریت آقای دکتر علی بیرمی‌پور و با حضور دکتر مسعودصفایی مقدم، دکتر سید عباس رضوی، دکتر عبدالله پارسا، آقای عبدالله مراقی از مدیران با تجربه آموزش و پرورش و همراهی مجازی خانم دکتر نرگس کشتی‌آرای به پایان رسید.