گزارش پیشرفت تدوین برنامه راهبردی انجمن مطالعات برنامه درسی ایران
دکتر زهرا رشیدی، دانش آموخته رشته برنامه‌ریزی درسی و عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، گروه نوآوری‌های آموزشی و درسی در گفت وگو با انجمن مطالعات برنامه درسی ایران ضمن معرفی خود در خصوص فرایند تدوین برنامه راهبردی انجمن و پیشرفت آن اظهار کرد: بنده در زمینه فعالیت‌های اجرایی تاکنون مدیر داخلی فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی و مشاور امور آموزشی و برنامه ریزی مرکز تحقیقات سایبری بوده ام و درحال حاضر عضو کمیته فعالیت‌های آموزشی و تخصصی انجمن آموزش مهندسی ایران، عضو انجمن آموزش و پرورش تطبیقی ایران و همچنین عضو شورای عالی برنامه‌ریزی راهبردی انجمن مطالعات برنامه درسی ایران هستم.
وی ادامه داد: در حوزه تخصصی خود در زمینه شهروند جهانی، آموزش ترکیبی، آموزش مبتنی بر حل مسئله pbl… و در زمینه مسائل روز آموزش عالی از نگاه جامعه شناسی، روان شناسی و تکنیک ها و متدهای روش تحقیق کیفی و کمی می‌توان به سیاه مشق‌هایی در قالب کتاب‌های تالیفی نظیر قلدری آکادمیک، خودگردانی مالی دانشگاه، راهنمای عمل آموزش ترکیبی؛ قطعه‌ای از پازل و بقا درآموزش عالی، ۱۰۳ واژه تخصصی در برنامه ریزی درسی… و کتاب‌های ترجمه نظیر یادگیری جهان‌وطنی برای عصر جهانی شدن: آموزش عالی در جهانی درهم تنیده، پداگوژی‌های کاربردی برای آموزش عالی: یادگیری و نوآوری در دنیای واقعی در قالب برنامه درسی بین رشته‌ای… اشاره کرد.
وی در پاسخ به سوالی در خصوص لزوم تدوین برنامه ریزی راهبردی انجمن تصریح کرد: شاید بتوان دو هدف اصلی تشکیل هر انجمن علمی‌ای را در رفع نگرانی و دغدغه دانشمندان علوم مختلف نسبت به موضوع علم خود دانست؛ بدین صورت که دانشمندان در پرتو انجمن، به روشنگری درباره آن علم بپردازند و همچنین، گسترش آن علم و تبیین جایگاه آن در میان سایر علوم و نیز پرداختن به موضوعات مهمی که در آن علم نیاز به روشنگری دارند. این امر میسر نمی‌شود، مگر در سایه تدوین یک برنامه راهبردی با پرهیز از هرگونه اندیشه انتزاعی.
رشیدی با تاکید بر اینکه فاصله طولانی بین ذهنیت تا عینیت و پرهیز از تجارب واقعی، از دشواری‌های عمده برنامه راهبردی است، افزود: بنابراین، افزون بر فلسفه تأسیس بدوی، آنچه در مقاطع زمانی میان مدت و بلندمدت سازمان را بر پا می‌دارد همان برنامه سازمان است. این برنامه مبتنی بر چند دوگانه مهم فرصت و تهدید، قوت و ضعف، وظایف و اختیارات و مأموریت و تکالیف ظهور و بروز پیدا می‌کند. برای آنکه انجمن بداند به کجا خواهد رفت باید بداند اکنون دقیقاً کجا قرار گرفته‌است. پس از آن باید آنچه می‌خواهد باشد را به درستی تعریف کرده و چگونگی رسیدن به آن جایگاه را مشخص کند. مستندات حاصل از این فرایند را برنامه راهبردی انجمن می‌نامند.
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، گروه نوآوری‌های آموزشی و درسی بیان کرد: متفکران و خبرگان حوزه استراتژی در سازمان می‌باید استراتژی‌های سازمان را بر اساس زنده ماندن در شرایط سخت طراحی کنند. درواقع برنامه‌ریزی راهبردی به نوعی تصویر رسمی آینده انجمن است. به‌طور کلی، «سه گام اساسی» که در طراحی برنامه‌ریزی استراتژیک باید به آن‌ها توجه داشت عبارتست از: جایگاه خود را به عنوان یک انجمن مشخص کنیم (کجا هستیم؟)، برنامه ما برای آینده انجمن چیست (به کجا می‌رویم؟) و برای رسیدن به هدف، یک رویکرد بنا کنیم و آن را به مرحله اجرا درآوریم (چگونه می‌خواهیم به آنجا برسیم؟).
رشیدی گفت: در کنار آنچه از اهمیت و ضرورت برنامه‌ریزی استراتژیک در سازمان‌ها و از آن جمله نهادی اجتماعی چون انجمن مطالعات برنامه درسی ایران گفته شد، بایستی به این مهم نیز اذعان داشت که ضرورت تدوین سند راهبردی در این انجمن به طور خلاصه در سه دسته ۱٫ تدوین نقشه حرکتی و برنامه اقدام و شاخص‌های ارزیابی در همه حوزه‌های کلیدی عملکرد پژوهشی، آموزشی و اجرایی و همچنین رویکردهای آن در حوزه‌های اساسی برنامه درسی۲٫ ضرورت تبیین و تکامل نقش‌های کلیدی انجمن در نظام نوآوری با توجه به شرایط نوین ایجاد شده در یک دهه اخیر و ۳٫ نیاز به تکامل و تحول در رویکردها، برنامه‌ها و قابلیت‌ها برای پاسخگویی مناسب به اهداف و ماموریت‌های محوله و مورد انتظار جای می‌گیرد.
وی عنوان کرد: اسناد راهبردی در نهادها به دلیل ویژگی خاص هر نهاد، مبتنی بر مجموعه‌ای از رویکردهای مورد توافق و پایه رهبران، کنشگران و ذی‌نفعان تدوین می‌شود که این رویکردهای پایه، هدایت کننده جریان تدوین راهبرد و دستاوردهای مورد انتظار از آن است، بر این اساس در تدوین سند راهبردی انجمن مطالعات برنامه درسی ایران با شفاف نمودن این رویکردها، متدولوژی متناسب با ویژگی‌های انجمن برای تدوین برنامه طراحی شد.
رشیدی ادامه داد: با توجه به مطالعات و شناخت اولیه حاصل شده از وضعیت موجود، دست کم رویکردهای زیر در تدوین راهبردهای انجمن از جمله تحلیل ذی‌نفعان بالادستی و استفاده از ظرفیت‌های ماموریتی، تدوین مدل مفهومی بر اساس چارچوب نظری، توجه همزمان به قابلیت سازی و اثربخشی ماموریتی، نگاشت نهادی تعاملات و نقشه راهبردی و ارزیابی متوازن مدنظر قرار می‌گیرد. بنابراین، با توجه به ماهیت ماموریتی و با استفاده از مدل‌های برنامه‌ریزی استراتژیک به ویژه مدل برایسون و همچنین رویکرد نقشه استراتژی، متدولوژی تدوین برنامه راهبردی در قالب زیر طراحی و نهایتا به انجام می‌رسد.
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، گروه نوآوری‌های آموزشی و درسی بیان کرد: علاوه بر این با توجه به فعالیت انجمن در حوزه علم، فناوری و نوآوری، از رویکرد نظام نوآوری به ویژه کارکرد سیاست‌گذاری آن به عنوان یک چارچوب تحلیلی از محیط بیرونی استفاده شده است. بدین منظور برای رسیدن به سندی جامع و ترسیم چشم‌انداز ۹ سال آینده گام‌های زیر برنامه‌ریزی تا کنون انجام شده است. گام نخست: ارزیابی موفقیت‌ها و شکست‌های برنامه‌های راهبردی پیشین و درک چرایی عدم تحقق برنامه‌ها ؛گام دوم: مطالعه اسناد مانند تحلیل اساسنامه و ماموریت‌های ابلاغی، نقشه جامع علمی کشور، سند تحول دولت مردمی ، قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت عتف، اساسنامه انجمن و دیگر اسناد مرتبط؛ گام سوم: مطالعه تطبیقی برنامه‌های راهبردی بیش از چند انجمن و گروه آموزشی برنامه درسی در دانشگاه‌های جهان ؛گام چهارم: برکشیدن چالش‌های روز حوزه برنامه‌ریزی درسی و آگاهی به محیط؛ گام پنجم: شناسایی متخصصان و خبرگان این حوزه و تشکیل کمیته راهبری برنامه؛ گام ششم: مصاحبه با ذی‌نفعان درونی و بیرونی و برکشیدن بخش‌های مختلف سند و نهایتا گام هفتم که تدوین سند برنامه راهبردی پس از پیشنهاد جلساتی از سوی ذی‌نفعان و هیات رئیسه انجمن تشکیل و تدوین نهایی می‌شود.
رشیدی در خصوص موانع موجود بر سر راه تدوین برنامه راهبردی اضافه کرد: در ارتباط با مهم‌ترین مانع جدی که از نخست تا انتهای تدوین سند نه بنده بلکه کل عزیزان و همراهانی که در این مسیر مرا یاری رساندند، با آن روبرو شدیم، نبود فرایندهای مدیریت دانش بود به عبارتی آنچه تا کنون در انجمن انجام شده است مستند نشده یا اگر شده است در دسترسی به آن و یا جایابی مناسب برای آن به مشکل بر خوردیم که امید است در این برنامه به عنوان خروجی جانبی به این مهم هم بپردازیم.
وی افزود: یک آسیب شناسی موجز به کمک تمامی افرادی که در انجمن ذی‌نفع، ذی ربط یا ذی مدخل بودند انجام شد؛ بنابراین از مهم ترین نقاط قوت این است که انجمن از نخستین سال‌های تاسیس به فکر داشتن برنامه‌ای برای آینده باشد و اینکه همواره تلاش کند تا به این برنامه ها دست پیدا کنند.
وی عنوان کرد: اما همانطور که پیش تر هم اشاره کردم آنچه در این سال ها به صورت جدی پیگیری نشده، فرایند مدیریت دانش بوده است چنانچه که حتی برای بررسی دومین برنامه راهبردی هم بایستی اکتفا به آنچه مختصرا در سایت آمده و توضیحات شفاهی دوستان و همکاران محترم داشت. در حد بضاعت سومین برنامه راهبردی تلاش شده است که از مشارکت حداکثری از روسای هیات مدیره های سابق گرفته تا روسای کمیسیون ها تا مدیران سیگ ها و تمامی اسناد موجود و نشست هایی که در این مدت برگزار شده، استفاده شود. علاوه بر این بر اساس متدهای موجود موقعیت راهبردی انجمن مشخص و بر اساس تحلیل ماتریس sowt(نقاط قوت، ضعف و فرصت، تهدیدها) ممکن‌ترین و محتمل‌ترین استراتژی‌ها مشخص می‌شود.
