علی رجالی
خانه ریاضیات اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان
“سال‌هاست انجمن آمار ایران و خانه ریاضیات اصفهان با مشارکت انجمن‌های علمی آموزشی معلمان ریاضی تلاش می‌کند جایگاه آموزش آمار در مدارس را تقویت و با برگزاری مسابقات آمار دانشآموزی، دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان را به این رشته مفید از دانش بشری علاقه‌مند سازند و معلمان را با روش¬های تدریس آمار آشنا نمایند. خوشبختانه در سال جاری کمیسیون آمار سازمان ملل روز ۲۸/۷/۸۹ (۲۰ اکتبر) را روز جهانی آمار اعلام نموده است، انجمن آمار ایران با استفاده از این اعلام جهانی، هفته ۲۸/۷/۸۹ لغایت ۴/۸/۸۹ را هفته آمار نامیده است و تلاش می‌کند در این هفته برنامه‌هایی را برای شناسایی اهمیت علم آمار در میان شهروندان، دانش‌آموزان، مسئولین و برنامه‌ریزان ارائه دهد. در این خلاصه تلاش می‌شود برخی از برنامه‌ها و اصطلاحات مورد نیاز در رابطه با آموزش آمار در مدارس و آگاه‌سازی معلمان به اهمیت آموزش صحیح علم آمار مطرح شوند”
مقدمه
سازمان ملل متحد به دلیل اهمیت آمار و معرفی نقش این علم پایه¬ای و به¬طور خاص مسئله خدمت¬رسانی، حرفه¬ای¬گری و درستی آمارهای رسمی به مردم، برنامه¬ریزان و تصمیم¬گیران روز ۲۰ اکتبر ۲۰۱۰ (بیست و هفتم مهرماه ۱۳۸۹) را روز جهانی آمار اعلام نموده است. به همین مناسبت از کشورهای مختلف خواسته شده است در جهت توسعه این علم و آگاه¬سازی جامعه و مسئولین به اهمیت آمار و به طور خاص آمارهای رسمی فعالیت¬هایی را در این هفته داشته باشند.
“براساس گزارش دبیر کل کمیسیون آمار سازمان ملل متحد، به سفارش چهلمین جلسه کمیسیون آمار، پیشنهاد برگزاری روز جهانی آمار (WSD) در روز ۲۰اکتبر ۲۰۱۰ به منظور بزرگداشت دستاوردهای فراوان در زمینه آمارهای رسمی تهیه شد. بزرگداشت روز جهانی آمار به عنوان یک اتفاق مهم همانند سنت‌های دیگر ملی و منطقه‌ای و مهمتر از همه همکاری آماردانان (آمارشناسان) دنیا در یک ارتباط جهانی آماری، پیشنهاد گردید .
هدف این روز که گرامی داشت آن به تصویب سازمان ملل متحد رسیده است، ارتقای آگاهی عمومی از نقش آمارهای رسمی در افزایش خدمات و ارزش حرفه‌ای آمارشناسی است. کمیسیون دعوت می‌نماید که سازمان ملل این روز را به عنوان روز جهانی آمار به رسمیت بشناسد
هر کشور می‌تواند تحت عنوان “بزرگداشت دستاوردهای فراوان آمار رسمی فعالیت‌هایی را مناسب شرایط خود برنامه‌ریزی نماید. یک سمینار ملی، یک خبر از رسانه‌ها یا یک نمایشگاه می‌تواند برخی از این فعالیت‌ها را تشکیل دهد. اتحادیه آمارهای رسمی کنفرانس‌های دوسالانه خود را در این روز برگزار می‌نماید که در آن بزرگداشت مناسبی برگزار می‌شود. به نهادهای بین‌المللی نیز توصیه می‌شود فعالیت‌های مشابهی را داشته باشند. بخش آمار سازمان ملل راهنمایی‌های مناسب و هماهنگی‌های لازم را برای هر پیشامد مربوط به این روز انجام خواهد داد. به عنوان فعالیت‌های عادی خود، این بخش تلاش می‌کند به افزایش توانمندی‌های ملی و به طور عام سیستم‌های آماری جهان کمک کند و برای عمومی‌سازی و آگاهی عمومی از اهمیت آمارهای رسمی در برگزاری کارگاه‌ها و مشارکت در وقایع مخصوص این روز با کشورهای مختلف همکاری نماید.[۱]
شایسته است در ایران با استفاده از تجربه بزرگداشت سال جهانی ریاضیات تلاش شود که از فرصت روز جهانی آمار برای نهادینه کردن برخی از فعالیت‌های آماری کشور،در زمینه‌های آمارهای رسمی، آموزش آمار و به طور کلی فراهم آوردن ابزارهای لازم در زمینه آگاه‌سازی عموم مردم و مسئولین به اهمیت و نقش آمار بهره‌گیری شود. بر این اساس انجمن آمار ایران با همکاری و حمایت تمام نهادهای آماری ،آموزشی و اجرایی کشور قصد دارد با استفاده از فرصت روز جهانی آمار (۲۸/۷) و روز آمار و برنامه‌ریزی (۱/۸) هفته آمار را برگزار نماید و تاکنون روزهای مختلف هفته را به شرح زیر تعیین و برنامه¬هایی را برای هر روز تدارک دیده است.
چهارشنبه ۲۰ اکتبر ( ۲۸/۷/۱۳۸۹) روز جهانی آمار- آمارهای رسمی
پنجشنبه ۲۱ اکتبر ( ۲۹/۷/۱۳۸۹) آموزش و سواد آماری
جمعه ۲۲ اکتبر ( ۳۰/۷/۱۳۸۹) ارتقاء فرهنگ و آگاهی آماری
شنبه ۲۳ اکتبر (۱/۸/۱۳۸۹) روز آمار و برنامه‌ریزی
یکشنبه۲۴ اکتبر ( ۲/۸/۱۳۸۹) نقش آمار در صنعت (تولید کالا و خدمات)
دوشنبه ۲۵ اکتبر ( ۳/۸/۱۳۸۹) نقش آمار در سایر علوم
سه‌شنبه ۲۶ اکتبر (۴/۸/۱۳۸۹) آمار و اخلاق حرفه‌ای- نظام
آمارشناسی [۲]
در این مختصر ضمن معرفی مفاهیم به کاررفته برای این هفته، برخی از فعالیت¬¬ها در زمینه آموزش و سواد آماری معرفی می¬شوند.
آمارهای رسمی
آمارهایی که توسط نهادهای دولتی به منظور نمایش شرایط اقتصادی و اجتماعی، برنامه‌ریزی، به‌کارگیری و نظارت بر سیاستگزاری‌ها، آگاه‌سازی تصمیم‌گیران، مستندات بحث‌ها و نقدهای داخل دولت و در جامعه به طور کلی تولید می‌شود را آمارهای رسمی می¬گویند. دولت‌ها و بازوهای اجرایی آن برای برنامه‌ریزی، اجرا و ارزشیابی کارهای خود به آمار نیاز دارند، جامعه نیز برای ارزشیابی عملکردهای دولت به آمار نیاز دارد. آمار برای این‌که عموم مردم نقش خود را در جامعه احساس و از شرایط اجتماعی و اقتصادی مطلع باشند مورد نیاز است. اطلاعات آماری تولید شده،جمع‌آوری شده و منتشر شده توسط دولت، نهادهای دولتی و نهادهای بین‌المللی (که به‌هم مربوط است) را آمارهای رسمی می‌نامند.این دادهها تقریبا نمایانگر اطلاعات ملی است. آن‌ها توسط سرشماری‌ها۳ یا نمونه‌های بسیار بزرگ در سطح ملی۴ به‌دست می‌آیند .هدف این اطلاعات، ارائه وضعیت ملی و بین‌المللی براساس شاخص‌های استاندارد بین‌المللی است. [۳ ]
آمار چیست؟
آمار به عنوان علم دادهها یا علم انجام علوم دیگر یکی از شاخههای مفید و اساسی علوم ریاضی است که در قرن اطلاعات، آگاه شدن هر شهروندی به اهمیت آن از یک سو و نیز درک آن‌ها به منظور استفاده صحیح از آمار و تشخیص سوء استفادهها از گزارشهای آماری ضروری است.
علم احتمال کدام است؟
دلیل اهمیت علم آمار و احتمال به دلیل مفهوم علم احتمال است که در برگیرنده بسیاری از مسایل سایر علوم و زندگی روزمره است.
مطالعه آزمایش‌ها و پدیده های تصادفی (آن ها که نتیجه قطعی آن ها از قبل معلوم نیست، ولی مجموعه آن ها مشخص است) را علم احتمال می¬نمایند. به¬طور مثال بررسی نتیجه انتخابات ریاست جمهوری، بررسی کیفیت محصولات یک کارخانه (مثلاً طول عمر یک لامپ)، تعیین مساحت یک شکل که حدود آن به صورت یک تابع ،مشخص نیست، کشف پیام وقتی همراه Noise (خش خش) باشد، طول عمر یک فسیل کشف شده، و یا حتی صحت یک حدیث از موارد به‌کارگیری علم احتمال است.
دانش آماری چیست؟
۱- آگاهی از این که چرا دادهها ضروری هستند و چگونه دادهها تولید می‌شوند.(لازم به ذکر است که هر داده عبارت است از قطعه‌ای از اطلاعات [نه فقط اعداد]، بلکه اعداد یا اطلاعات دیگر که مفهوم دارند)
۲- آشنایی با اصطلاحات و ایده¬های اساسی آمار توصیفی
۳- آشنایی با اصطلاحات و ایده¬های نمایش نمودارها و جدول¬های آماری
۴- درک مفاهیم اصلی احتمال
۵- آشنایی با نحوه نتیجه¬گیری و استنباط آماری
بینش آماری عبارت است از فلسفه یادگیری و مهارت براساس اصول اساسی زیر:
– تمام کارها در یک سیستم به¬هم مربوط به صورت فرآیند عمل می¬کنند.
– در تمام فرآیندها تغییرات (Variation) وجود دارد
– درک تغییرات و کم کردن و کنترل تغییرات کلید اصلی موفقیت است.
به طور مثال برای بررسی چگونگی وضعیت تحصیلی دختران در مقایسه با پسران باید به فرآیند توجه شود و دقت شود که حتماً تغییرات هست (در مواردی دخترها بهتر و در مواردی پسرها بهترند). مشاهده یک مورد کافی نیست و به دنبال آن بررسی دلایل وجود مسئله، شناخت عوامل تعیین کننده مسئله، بررسی راه¬های کسب اطلاعات و سرانجام نتیجه‌گیری و استنباط از اطلاعات به دست آمده یک موضوع علم آمار است که انجام آن به بینش آماری نیاز دارد.
برنامه های روز ۲۹/۷ (آموزش و سواد آماری) در ایران
انجمن آمار ایران به کمک انجمن¬های علمی معلمان ریاضی سراسر کشور و خانه¬های ریاضیات و با حمایت شهرداری¬ها و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران قصد دارد برنامه¬هایی را از قبیل سخنرانی در فرهنگسراها و خانه¬های ریاضیات برای بهره¬گیری معلمان آمار و دانش¬آموزان، انتشار مقالات و کتب مفید همانند کتاب آمار راهی به سوی ناشناخته¬ها [ ۴] و برنامه¬ریزی برگزاری مسابقه آمار دانش¬آموزی در اردیبهشت ماه ۱۳۹۰ و تلاش در جهت تهیه پیشنهاد اصلاح برنامه¬های آموزش آمار و احتمال در مدارس پس از تهیه استانداردهای لازم و اعتبارسنجی آن¬ها با کمک انجمن¬های علمی معلمان ریاضی به مرحله اجرا درآورد.
مراجع:
[۱] http://unstats.un.org/unsd/wsd/
[۲] http://iranstat.org
[۳] http://unstats.un.org/unsd/dnss/gp/fundprinciples.aspx
[۴] آمار، راهنمایی به سوی ناشناخته¬ها، انجمن آمار ایران (۱۳۷۹)
پنج شنبه, دی ۰۶, ۱۴۰۳
