عنوان نشست:فرهنگ، روایت، هویت
( بررسی متون داستانی کتاب های درسی)
سخنران: دکتر احمد گل محمدی
اعضای میزگرد: آقایان طباطبایی، حسینی نژاد و دکتر صادقی
تنظیم گزارش: یاسر مهری
فرهنگ، روایت، هویت عنوان نشستی بود که در روز شنبه یازدهم آبان ماه در سالن همایش های پژوهشکده فرهنگ پژوهی دانشگاه علامه طباطبایی به سخنرانی دکتر احمد گل محمدی برگزار شد. دکتر گل محمدی مباحث نظری سخنرانی خود را در راستای پاسخ گویی به این سوال که "هویت چگونه از طریق روایت ساخته می شود" سازماندهی کرده و در راستای پاسخ به این سوال مباحثی به شرح زیر بیان کردند:
مشارکت در روایت و داستان وجه جدایی ناپذیر زندگی اجتماعی است. مطالعات تجربی نشان داده است که کودکان از سن دو سالگی ساختار روایی را می فهمند و علاقه مند به مشارکت در انواع روایت ها هستند. مثل داستان های که از مادران خود یا از رسانه های دیداری و شنیداری می شنوند. بخش عمده ای از این مشارکت در قالب متون داستانی، بویژه کتاب های درسی است. نسبت روایت هایی که ما در طول زندگی در آن مشارکت می کنیم با مقوله هویت در این است که داستان و روایت هویت ساز است، اساساً انسان به واسطه مشارکت در داستان است که هویت خود را می سازد. هویت یعنی ادراک چیستی خود در رابطه با دیگران همراه با ارزش گذاری و احساس یابی که دارای سه مولفه است ادراکی، ارزش گذارانه و احساس یابی. ما چیستی خود را در نسبت با دیگران تعریف می کنیم و این تعریف وجه مشترکی پیدا می کند که در همین فرآیند هم نوعی ارزش گذاری صورت می گیرد هم نوعی احساس یابی.
ایشان ادامه دادند؛ هویت سازی نوعی معنا سازی و درک مشترک است، معنا سازی اساساً از طریق بازنمایی زبانی صورت می گیرد. این زبان است که فهم مشترک را امکان پذیر می سازد اما می خواهیم بدانیم که این بازنمایی زبانی چگونه هویت ساز می شود؟ ساده ترین شکل بیان این است که بر زبان آوردن نوعی عمل کردن است. هرگاه چیزی را به زبان می آوریم صرفاً چیزی را توصیف نمی کنیم بلکه عملی را انجام می دهیم. به بیان انتزاعی تر هستی ها در زندگی اجتماعی به وجود نمی آیند مگر در قالب زبان. البته فارغ از ذهن و زبان ما هم تصویر هایی وجود دارند ولی بدون استفاده زبان وارد زندگی اجتماعی ما نمی شوند. هستی ها در زندگی اجتماعی به واسطه زبان ساخته می شود. اما وجه اشتراک آن با هویت سازی این است که همه ما به عنوان انسان و کارگزار دارای سه توانایی ادراک، ارزش گذاری و احساس یابی هستیم اما این قابلیت ها همانند سخت افزار های یک رایانه هست که از طریق زبان و مشارکت در روایت الگومند می شوند. به صورت کلی در پاسخ به این پرسش که روایت چگونه هویت ساز می شود می توان گفت که روایت توانایی ادراکی و ارزشی و احساسی ما را چارچوب بند و الگومند می کند. ایشان بعد از بیان چارچوب نظری بحث، به بیان نتایج مطالعه ای که در آن میزان تقویت هویت اسلامی – ایرانی کتاب های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را بررسی کرده بودند پرداختند.
ایشان یادآور شدند که از میان کتاب های داستانی کانون پرورش کودکان و نوجوانان که مشتمل بر ۲۸۵ کتاب داستان می شد، ۷۲ داستان مرتبط جهت تحلیل انتخاب گردید که با معیارهای هویت ایرانی – اسلامی بررسی گردید. یافته پژوهش نشان داد که ۷۳ درصد کتاب ها وجه اسلامی، ۱۴ درصد وجه ایرانی و بقیه مشترکاً ایرانی – اسلامی بودند. در این تحلیل همه مولفه های کتاب مورد تحلیل قرار گرفته بود؛ متن، تصویر، نوع رنگ آمیزی و …از جمله موارد جالبی که ایشان بدان اشاره کردند هویت سازی های مطلق باورانه در خصوص شخصیت های داستان بویژه داستان های دینی بود که این امر از طریق بسیج احساسات( رمانتیسم) اغراق شده و مطلق گرایانه انجام می شده است. وجود دو شخصیت خیلی خوب و خیلی بد، تضادآمیز بودن هویت ها بویژه غیریت سازی از طریق ضدیت سازی وجه قالب این گونه داستان ها بوده است. ایشان در پایان متذکر شدند که همواره هویت سازی با نوعی نسبی سازی امکان پذیر است و نه مطلق سازی. ایشان توصیه کردند در برنامه های درسی بویژه در متون داستانی کتاب های درسی، از روایت داستان با یک منطق عقلایی استفاده شده و از مطلق انگاری، اغراق گرایی، ضدیت سازی پرهیز شود.
بعد از سخنرانی ایشان آقایان طباطبایی، حسینی نژاد و صادقی که از اعضای میزگرد بودند به ارائه نقطه نظرا ت خود پرداختند. آقای طباطبایی ضمن تایید موارد ایراد شده توسط سخنران در خصوص غیریت سازی و مطلق انگاری شخصیت های داستان ها، این امر را ناپسند توصیف کرده و آن را به جو حاکم بر نوشتار متون داستانی بویژه متون داستانی کودکان و نوجوانان نسبت دادند. آقای حسینی نژاد نیز نوع ارائه و یافته های پژوهش را بسیار ارزشمند توصیف کردند. همچنین ایشان ارتباط این موضوع با موضوع انشاء ونویسندگی را متذکر شده نوشتن و چگونه نوشتن را نوعی کارفرهنگی توصیف نمودند. دکتر صادقی هم ضمن تشکر از سخنران به خاطر ارائه بحث جالب و قابل توجه شان، مواردی را به عنوان ابهامات و سوالات که متوجه سخنرانی بود، مطرح کردند که از جمله آنها می توان به عدم ارائه چگونگی انتخاب ملاک های تشخیص برای مفاهیم "ایرانی، اسلامی و یا ایرانی – اسلامی"، شیوه اعتباریابی آنها، عدم ارائه نمونه هایی از داستان های بررسی شده در بحث، اشاره نمود.
علاقه مندان برای دریافت فایل صوتی این نشست می توانند به آدرس وبلاگ گروه که در بخش زیر آمده است مراجعه نمایند. www.curriculum-culture.blogfa.com