Main Concepts in
Being Practical with Schwab: Research and Teaching in the Foothills of Curriculum[1]
Michael Connelly
Azimeh Sadat Khakbaz
Fereshteh Alehosseini
The Foothills Metaphor:
• Being practical with Schwab means living our academic lives in the foothills of curriculum.
• Foothills are an in-between landscape of hills, small lakes and creeks.
• If you will keep this landscape in mind, and keep asking yourself why I would tell you about this place, I will go back to Joe Schwab and curriculum studies in North America.
Why Schwab Wrote The Practical?
• Schwab wrote The Practical because he was disturbed at how curriculum studies were being pursued in North America.
• Schwab wrote The Practical because, he said, that people like you and I, sitting in universities, spend too much time gazing into the skies and avoiding the real world of curriculum.
• Schwab was distressed that curriculum scholars did not bother to find out what was actually happening in the world of practice. Without knowing what they were talking about, curriculum scholars criticized school people and school practices and prescribed what they should do.
Schwab “flights from the field” means:
We flew to our ivory academic towers in comfortable university offices where we dreamed up theories, talked about schools, analyzed texts, deconstructed texts, wrote texts about other texts, read European/Russian/North American philosophers and then wrote essays on what school curriculum people should do following those theoretical ideas. Seldom did these scholars – you and I – actually go into the school boards, schools and into classrooms.
When did Schwab say The Practical?
• He was the best known curriculum writer, perhaps the best known educator in the West.
• But many North American curriculum researchers reacted angrily to Schwab’s criticism.
• The history of the field since he wrote his work in the 1970’s is best seen, by those claiming to be curriculum theorists, as a negative reaction to Schwab’s views and as a greatly expanded flight from the field into theory.
Connelly “Shot off into space in a rocket” means:
The field of North American curriculum studies is ever increasingly theoretical. This drift into theory is so widespread in North America that I would guess that any North American curriculum person’s name that those of you in the audience might know would probably represent this turn away from the practical to the theoretical.
History of North AmericanEducational Research and “The Practical”
۱- Donald Schön: The Reflective Practitioner-How Professionals Think in Action (1983)
۲- Paradigmatic Streams in North American Educational Research
۳- Dewey: The Quest for Certainty: A Study of the Relation of Knowledge and Action (1929)
۴- George Lakoff and Mark Johnson: Metaphors We Live By (1980)
Donald Schön:
• Fundamental tension in educational research between what scholars say and what practitioners do, a tension between theory and practice.
• A crippling separation between professional education and professional practice.
• Schön is writing about the professions in general and that he is getting at something bigger than education.
• But curriculum theorists have become so distant from curriculum practitioners that it is more accurate to say that there is no relationship than it is to say there is a crippling relationship.
Paradigmatic Streams in North American Educational Research
• Practical Inquiry aimed at the quest for certainty through quantitative generalization (Thorndyke).
• Practical Inquiry aimed at the quest for educational growth through qualitative holistic view (Dewey).
• The comparison between Thorndyke and Dewey does not come to grips with Schwab’s flights from the field. They travel, of course, on different inquiry paths in West:
• Theoretical inquiry aimed at the quest for certainty through theorizing, textual analysis and criticism, and imposition on practice (North American Curriculum studies).
Dewey:
• “Escape from Peril”. The peril he identified was the Western cultural tradition, which we have called a sacred theory/practice tradition in Western thinking, in which theory is the master and practice is the mastered.
• Western way of thinking about the relations of theory and practice: Practice is for laborers in the fields; theory is for thinkers and people of pure mind and soul in the universities.
George Lakoff and Mark Johnson:
• Lakoff and Johnson refer to the Western sacred story of valuing theory over practice as a “God’s eye view.”
• From this vantage point it makes good theory/practice sense to logically imagine how practice should be because truth resides in theory and practice should reflect theory.
• Lakoff and Johnson argue that life is lived in terms of metaphors which are created out of a person’s interactions in real life, real world, and situations.
• Once we understand that there can be no God’s-eye-view, no ultimate context, no perspective that encompasses all perspectives, then we are freed to pursue a less ambitious and much more realistic ideal.
Connelly: In my view…
• Schwab is best understood as a writer, largely in the tradition of John Dewey, but taking the best from a Thorndyke perspective and the best, especially as found in his Practical 3 on the eclectic uses of theory, from the theoretical tradition.
• Schwab is grounded, he is theoretical, he is conceptual, and he is holistic.
• Schwab is in-between the extremes of theoretical abstraction and the extremes of Thorndyke empiricism offering a way of harmonizing these broad traditions.
• Schwab’s The Practical is on an intellectual landscape.
• Schwab is on an in-between intellectual landscape.
Schwab is a modern day Deweyian, borrowing other philosophic traditions, the discussion of which must be left to another occasion. Like all good dialecticians Schwab values and uses what he criticizes: Theory has an important place in The Practical. But it is a place far, far, removed from the excesses of theory that mark current North American curriculum studies. Schwab’s Practical is in-between.
Reference
Connelly, F.M. (2009) Being Practical With Schwab: Research and Teaching in The Foothills of Curriculum, presented in The First International Conference on “The Practical” Curriculum, Beijing: CNU.
نکات مهم مقاله
فرشته آلحسینی
عظیمه سادات خاکباز
همانطور که از عنوان مقاله پیداست، استدلال اصلی نویسنده معطوف به تعیین جایگاه واقعی برنامه درسی است. به نظر میرسد، این تعیین جایگاه، هم مکانی است و هم مکانتی. کانلی استادانه از استعاره کوهپایه[۱] که مفهومی جغرافیایی و مکانی است بهره میگیرد، تا جایگاه واقعی برنامه درسی، و از خلال آن، جایگاه دو فعالیت دانشگاهی یعنی “تحقیق” و “تدریس” در مورد “برنامه درسی” را با همراه شدن با شواب در راهی که گشوده است، نشان بدهد.
کوهپایه، با تصویری که کانلی از آن در ذهن دارد، جایی “در میانه”[۲] جایی است؛ سرزمینی در بینابین سرزمینهای مرتفع و پست. جایی که از یک سو به کوههای سر به فلک کشیده، و از سوی دیگر به مرغزارهای بیکران ختم میشود. برنامه درسی نیز همچون کوهپایه، گویی جایی در میانه جایی است. سرزمینی در بینابین دانشگاه و مدرسه. جایی که از یکسو به دنیای امن و آرام مُثل یا همان دنیای انتزاعی نظریهها، و از سوی دیگر به دنیای واقعی، اَکشن و پرتلاطم اعمال تربیتی ختم میشود.
کانلی میگوید “کوهپایه” یا جایی “در میانه” بودن، یعنی استقرار در مکانی، که اگر سرت را ۱۸۰ درجه به دو سو بچرخانی، دو منظر کاملاً متفاوت را پیشرو خواهی داشت. میتوانی با استقرار در این نقطه بینابینی، در هر لحظه نگاه از کوههای سر به فلک کشیده برگیری، و به مرغزارهای بیانتها بیفکنی. به این ترتیب، با این استعاره گویا، موضع شواب و برنامه درسی، هردو مشخص میشود. شواب کسی بود که به عنوان محقق برنامه درسی، در مکانی “در میانه” استقرار یافت، و با توان چرخش ۱۸۰ درجهای نگرش خود توانست، منظر “عملی” و جایگاه برنامه درسی را دریابد؛ از همان جا، با صدور اعلامیه مرگ در حال وقوع برنامه درسی، خواب خوش محققان برنامه درسی را در دنیای انتزاعی، امن و آرام نظریههای علمی آشفته کند، و چشم آنان را به دنیای واقعی، و پرزد و خورد عملی بگشاید. باید بدانیم، ناتوانی در این چرخش ۱۸۰ درجهای، نوعی عارضه برای محقق برنامه درسی به حساب میآید. عارضه شایعی که هر محقق تربیتی در بند نظریه میتواند به آن دچار شود. چیزی که شواب از آن در اولین مقاله “عملی” خود به عنوان «پرواز از زمین» برنامه درسی نام میبرد، و همان را عامل مرگ در حال وقوع برنامه درسی در کشورش معرفی میکند. علت روی آوردن شواب به “عملی”، این بود که وی از جدایی علاجناپذیر نظریه از عمل تربیتی، و سبک غالب تحقیقات تربیتی در غرب بسیار رنج میکشید. کانلی میگوید:
شواب از “عملی” سخن میگوید، چون من و شما در دانشگاه نشستهایم، و زمان زیادی را صرف خیره شدن به آسمان[۳] میکنیم، و از دنیای واقعی برنامه درسی به دور هستیم. شواب میگوید: “پرواز از زمین” یعنی ما خیلی راحت در دفتر کارمان در دانشگاه نشستهایم، و نظریه در سر میپروریم، از مدارس صحبت میکنیم، کتابهای درسی را تحلیل و ساختشکنی میکنیم، از فلسفههای اروپایی بحث میکنیم، مقاله میدهیم که چگونه برنامه درسی باید از آن نظریهها پیروی کند، در حالی که به ندرت، یکی از ما در یک کلاس واقعی حضور پیدا میکنیم، یا حتی خودمان را به دردسر نمیاندازیم که در یک کلاس حضور پیدا کنیم، تا ببینیم واقعاً در آن چه اتفاقی میافتد. شواب این را زمانی میگوید، که خودش یک برنامه نویس درسی مشهور است، اما این گفتههایش موجب خشم محققان برنامه درسی میشود. اما اتفاقاً از همان دهه ۷۰ که شواب این بحث را مطرح میکند، آنهایی که ادعای نظریهپردازی برنامه درسی را داشتهاند، بیشتر در پرواز از زمین به سمت نظریه اوج گرفتهاند. این امر موجب میشود که برنامه درسی آمریکا بیشتر تئوریزده شود، و من حدس میزنم، افراد بنامی در برنامه درسی آمریکا، که شما ممکن است آنها را بشناسید، بیشتر سعی کردند، تا از “عملی” به “نظری” باز گردد. من به تازگی در یادداشتی به دوستی نوشتم، اگر شواب در دهه هفتاد فکر میکرد دانشمندان برنامه درسی از زمین به آسمان پرواز کردند، لابد اکنون فکر میکرد با موشک به فضا پرتاب شدهاند.
این پریدن به معنای، پرواز کردن از “زمین” عملی برنامه درسی به سوی “آسمان” نظریههای علمی است؛ به معنای دور شدن از “دنیای واقعی اعمال”، و روی آوردن به “دنیای انتزاعی نظریهها” است. سخن از نوعی فاصلهگیری مخرب میان نظریه و عمل در سنت غالب تحقیقات تربیتی است. کانلی وضعیت کنونی فاصله گرفتن نظریه از عمل را، در سنت غالب تحقیقات برنامه درسی در آمریکای شمالی، به مراتب وخیمتر از زمان شواب میداند. او سپس، به ارائه دلایل این پیشامد، و انحراف از دنیای واقعی به سمت نظریه انتزاعی میپردازد. تاریخچهای مختصر و مفید از تحقیقات تربیتی آمریکا بیان میکند، از چند شخصیت مهم و آثار تأثیرگذارشان در ایجاد بیداری عملی سخن به میان میآورد؛ و تلاش میکند، تا به پشتوانه این شخصیتها و آثارشان، کار بزرگ شواب، بیشتر و عمیقتر درک شود.
· دونالد شون[۴]: عامل تأملی- چگونه متخصصان حین عمل میاندیشند (۱۹۸۳)
شون در کتاب خود تصویری به مراتب بزرگتر از حوزه تعلیم و تربیت را ترسیم میکند، و در همه حوزههای حرفهای، به عدم اعتماد عاملان به نظریه پردازان اشاره میکند. او تکنولوژیک شدن و تخصصیتر شدن حرفهها در دانشگاه را، عامل اصلی بحران اعتماد[۵] و ایجاد تنش و شکاف بین محققان دانشگاهی با عاملان میداند، این در حالی است که “آموزش حرفهای، به عمل حرفهای مربوط است”. کانلی میگوید در قدیم کالجهای تربیت معلم بیشتر به مدارس و دنیای واقعی برنامه درسی متصل بودند، اما اکنون بیشتر به دانشگاهها متصلاند، و این درست همان است که شون تحت عنوان، شکاف بین آموزش حرفهای با عمل حرفهای از آن یاد کرده است. در حالی که شون از ضعیف شدن ارتباط بین نظریه و عمل با عنوان “جدایی فلجی”[۶] نام میبرد، کانلی پا فراتر میگذارد، و میگوید در حال حاضر، این فاصلهگیری به حدی بارز شده است، که بهتر است بگوییم ارتباط کاملاً قطع است. پیامد مستقیم این وضعیت این است که دانشکدههای پر جوش و خروش و دپارتمانهای برنامه درسی، در حال رکود و کوچک شدن هستند، و بعد از بازنشستگی اعضای آنها، جانشینی برایشان وجود ندارد. نکات عمده دیدگاه شون در کتابش را میتوان چنین خلاصه کرد:
o موضوع: ردیابی تاریخ پیشرفت حرفهها، از جمله تربیت
o مسئله: میان آنچه دانشمندان میگویند و عاملان انجام میدهند تنش اساسی وجود دارد.
o نقد: جدایی فلجی میان تربیت تخصصی و عمل تخصصی
o راه حل: پیوند زدن تربیت تخصصی به عمل، به جای نظریه
· لاگمان[۷]: جریانهای پارادایمی در تحقیقات تربیتی آمریکای شمالی (۱۹۹۶)
کانلی در بخش بعدی مقاله، به جریانهای پارادایمی در تحقیقات آموزشی مورد اشاره لاگمان در کتابش، زمینههای تحقیقاتی رقیب[۸] (۱۹۹۶) میپردازد؛ که به دو سنت بزرگ پژوهشی در قرن بیستم اشاره میکند:
۱- سنت ثورندایک که بر مطالعه کمّی تجربه عملی تأکید دارد.
۲- سنت دیویی که بر مطالعه کیفی و کلگرایانه[۹] تجربه عملی تأکید دارد.
شباهتها و تفاوتهایی بین این دو سنت وجود دارد. هر دوی آنها متکی بر فهم عمل هستند. هر دو با عمل، و با واقعیتهای عینی، و تجربی تربیت دست به گریباناند. اما، ثورندایک از بررسی کمّی برای مطالعه عمل حمایت میکند، و دیویی از دیدگاه کیفی و کلگرایانه. اما، لاگمان ادعا میکند در این رقابت “ثورندایک برنده و دیویی بازنده میشود”، زیرا هماکنون سنت غالب پژوهش تربیتی کمّی و آماری است. بحث بین ثورندایک و دیویی، بحث بین کمّیت و کیفیت است. کانلی معتقد است، که تاریخ لاگمان، و امثال آن، جریان مهم دیگری را نادیده میگیرند؛ همان جریانی که انتقادات اصلی شواب در مطالعات عملی معطوف به آن است، و آن پژوهشهای صرفاً تئوریک است. بنابراین، کانلی سه جریان پارادایمی در تحقیقات آموزشی معرفی میکند: پژوهشهای کمّی متصل به عمل ثورندایک، پژوهشهای کیفی متصل به عمل دیویی، و پژوهشهای انتزاعی و تئوریک، که توسط نظریه پردازان برنامه درسی بعد از شواب، به مراتب نظریتر شد، و عمل بیشتر به حاشیه رفت. نکات عمده دیدگاه لاگمان در کتابش را میتوان چنین خلاصه کرد:
o موضوع: تاریخ شکلگیری دو جریان پارادایمی قدرتمند با یک سرچشمه[۱۰] (فهم عمل)؛ و دو سرشاخه (ثورندایک و دیویی)
o مسئله: تحقیقات تربیتی کمّی (سرشاخه ثورندایک) در مقابل تحقیقات تربیتی کیفی (سرشاخه دیویی) قرار میگیرند.
o نقد: “ثورندایک برد و دیویی باخت”[۱۱]
o راه حل: (چون تاریخ است، راه حل ارائه نمیکند)
· دیویی[۱۲]: در جستجوی قطعیت: مطالعهای درباره نسبت دانش و عمل (۱۹۲۹)
کانلی تأکید میکند که جریان “پرواز از زمین” شواب پیش از او، به شکل دیگری، توسط دیویی مطرح شده بود. در کتاب در جستجوی قطعیت[۱۳] (۱۹۲۹) دیویی، فصلی با نام فرار از خطر هست. منظور دیویی از خطر، سنت غالب فرهنگ غربی است، که در آن نظریه مخدوم و عمل خادم است. این ارجحیت به انگاره کمال افلاطونی[۱۴] بازمیگردد، که بر اساس آن، نظریه در آسمان جای دارد، و عمل در مقابل، چیزی پست و فرودست است. در سلسله مراتب و کمال افلاطونی، نظریه، عمل ارتقاء رتبه ذهن آدمی است و به افراد تحصیلکرده اختصاص دارد، و عمل، به فعالیت پست بدنی کاهش پیدا کرده است، که به افراد تحصیلنکرده اختصاص دارد. دیویی اظهار میکند: “ما عادت کردهایم که دانش را از عمل جدا کنیم، و این امر موجب ناکامی در تشخیص این شده است که این باور، تصور ما از ذهن، از آگاهی و از پژوهش تأملی را تحت کنترل دارد” و ادامه میدهد، “سنت اصلی فرهنگ غربی این چهارچوب عقاید را دستنخورده حفظ کرده است”. شواب با این نظر دیویی موافق است؛ به همین دلیل در نقد خودش در سلسله مقالات عملی، ارتباط نظر و عمل را در زمینه وسیعتر از برنامه درسی و تحقیقات آموزشی دنبال میکند، و آن را به روش تفکر غربی توسعه میدهد. او در “عملی” پارادایم پژوهشی و دیدگاهی که نظریه در آن ملکه عمل است، مورد انتقاد قرار میدهد. نکات عمده دیدگاه دیویی در کتاب در جستجوی قطعیت عبارت است از:
o موضوع: تبیین وضعیت خطرناک تفکر تربیتی در غرب
o مسئله: “فرار از خطر”[۱۵]
o نقد: سنت مقدسی وجود دارد مبنی بر این که نظریه مخدوم و عمل خادم است. “ما به جدا کردن دانش از عمل بسیار خو کردهایم”.
o راه حل: “سنت اصلی فرهنگ غربی این چهارچوب عقاید را دستنخورده حفظ کرده است” پس، این عادت فرهنگی باید ترک شود.
· جرج لکآف[۱۶] و مارک جانسون[۱۷]: استعارههایی که با آنها زندگی میکنیم (۱۹۸۰)
در بخش دیگر مقاله، کانلی به سراغ لکآف زبان شناس و جانسون فیلسوف میرود، و از کتاب مشترکشان با عنوان “استعارههایی که با آن زندگی میکنیم” نام میبرد. لکآف و جانسون نیز در این کتاب، از تقدس نظریه بر عمل در غرب صحبت میکنند، و از آن به عنوان “منظر چشم خدا” نام میبرند. در واقع، به دلیل این که درستی در نظریه نهفته است، عمل باید آیینه نظریه و پیرو آن باشد، و این استعارهای است که در فرهنگ غرب جای دارد. لکآف و جانسون معتقدند که آنچه برحسب استعارهها تجربه میکنیم، در خارج از تعامل با دنیای واقعی شکل گرفته است. مثل استعاره بالا/پایین که نشان میدهد، ما جهان را به لحاظ فیزیکی، با بدن خود، برحسب بالا و پایین تجربه میکنیم، تجربهای که حتی قبل از تولد افراد وجود دارد. با این که این یک تجربه همگانی و ناشی از جاذبه است، اما همین تجربه، استعاره بالا/پایین را شکل میدهد، و این استعاره به نوبه خود تعیین میکند، ما چطور به جهان نگاه کنیم (مثل وقتی که میگوییم طبقات بالای اجتماعی یا طبقات پایین اجتماعی، یا وقتی میگوییم فلانی در شغل خودش بالا رفت یا پایین آمد). یک “منظر چشم خدا”یی نمیتواند بر استعارهای چنین بنیادی غلبه پیدا کند، یا موجب تغییر و حتی محو آن شود، مگر این که سرانجام پی ببریم، اساساً منظر چشم خدایی وجود ندارد. جانسون (۱۹۹۳) در کتاب تصورات اخلاقی[۱۸] اشاره میکند: “هرگاه بفهمیم که هیچ منظر چشم خدایی، هیچ زمینه نهایی، هیچ دیدگاه محاط بر همه دیدگاهها، وجود ندارد، آنگاه آزادیم تا آرمانی کمتر فرازجویانه و بسی واقعگرایانهتر را دنبال کنیم.”. از نظر کانلی، آرمان واقعگرایانه مورد اشاره لکآف و جانسون، در “عملی” شواب محقق شده است. نکات مهم دیدگاه لکآف و جانسون به اختصار عبارتند از:
o موضوع: اکتشاف استعارههایی که بر اساس آنها فکر میکنیم، براساس آنها زندگی میکنیم.
o مسئله: زندگی روزمره ما تحت نفوذ استعارههایی در آمده است، که بر حسب آنها زندگی میکنیم.
o نقد: انتقاد از “منظر چشم خدا”. “منظر چشم خدا” روایت غربی درباره تقدس نظریه است، یا همان تقدم منطقی نظریه بر عمل.
o راه حل: باید بفهمیم “منظر چشم خدا” وجود ندارد.
نتیجهگیری
کانلی مقاله خود را با جمع بندی این نکات به اتمام میرساند:
۱- دلیل طرح “عملی” توسط شواب آن بود که او باور داشت، مطالعات برنامه درسی راه خودش را گم کرده است. محققان برنامه درسی بیشتر به نظریه پردازی تمایل دارند، تا مطالعه دنیای واقعی عمل. این وضعیت اینک بیش از زمان شواب مشهود است.
۲- زمینه برای مسئله شواب و تحلیلش، بسیار گستردهتر از مطالعات برنامه درسی بود. او به روایت مقدس اندیشه غربی درباره رابطه نظریه و عمل، و روایت مقدسی که بر اساس آن عمل و عاملان، به بردگان نظریه و نظریهپردازان بدل شدند، حمله کرد.
۳- برخی از نویسندگان کلیدی که به فهم وسیعتر نظریه شواب کمک میکنند عبارتند از:
الف) دیویی: انتقاد از تفکر غربی که در جستجوی قطعیت، به تبیین نظری ارجحیت داده است، و از ابهام و امکان دیگرگونه بودن امور گریزان است.
ب) لکآف و جانسون: انتقاد از “منظر چشم خدا”؛ دیدگاهی که بر اساس آن حقیقت در ایدهها جای دارد؛ و این که جهان واقعی بینظم است، و نیاز دارد تا با حقیقت نظری مطابقت پیدا کند.
پ) شون: توجه به این که حوزههای حرفهای، چون پزشکی، حقوق و تعلیم و تربیت، بستگی تنگاتنگ به مردم، و ریشه در عمل واقعی دارند. او از سلطه دانشگاه بر مدارس حرفهای انتقاد میکند، و دپارتمانهای دانشگاهی را مکانی برای استادانی میداند که از تئوری و تکنولوژی برای سازماندهی حرفهها استفاده میکنند. جایی که در آن افراد دانشگاهی، مثل من و شما، در طول مسیر خود تماس با دنیای واقعی عملی را گم کردهاند.
۴- سه پارادایم اصلی پژوهش در مطالعات برنامه درسی عبارتند از:
الف) پژوهش عملی در جستجوی قطعیت از طریق تعمیم پذیری کمّی (ثورندایک).
ب) پژوهش نظری در جستجوی قطعیت از طریق نظریه پردازی، تحلیل متون و نقد و تحمیل بر عمل (مطالعات برنامه درسی حال حاضر آمریکای شمالی).
پ) پژوهش عملی با هدف دیالکتیک بین نظریه و عمل(دیویی/شواب).
۵- “عملی” شواب یک نقد مدرن به تفکر غربی به خاطر جستجوی قطعیت است؛ انتقاد از سبک ثورندایک در مطالعات عملی، و انتقاد از پروازها از حوزه عملی به سوی نظریه، در پژوهشهای نظری.
منبع
Connelly, F.M. (2009) Being Practical With Schwab: Research and Teaching in The Foothills of Curriculum, presented in The First International Conference on “The Practical” Curriculum, Beijing: CNU.
برداشت اول
عظیمه سادات خاکباز (در تعامل با دکتر مهرمحمدی)
نخستین نکته در مقاله کانلی، شروع او از تصویر خانه پدری خود در کوهپایه است که با توصیف آن نوید میدهد که از آن برای تبیین نگاه شواب بهره میگیرد و به این ترتیب یک هیجان مضاعف برای یک شواب شناس برنامه درسی ایجاد میکند که اگر تا به حال شواب را از خلال متنهای پیچیده و استعاری خود او در مقالات پرکتیکال ۱ و ۲ و ۳ و ۴؛ شناخته، این بار قرار است در محل زندگی کانلی او را درک کند.
کانلی با شروع مقاله از اینکه شواب چه زمانی و به چه دلیلی ایدهاش را مطرح کرد قصد دارد از همان ابتدای مقاله، خط خود را با جریان غالب برنامه درسی فعلی آمریکا جدا کند و بگوید، آنها کسانی هستند که نه تنها به هشدار شواب عمل نکردند که بر خلاف آن نیز رویه خود را پیش گرفتند. به نظر میرسد روی صحبت کانلی از مسئله پرتاب با راکت به فضا، که آن را به صورت طنزی تلخ بیان میکند، جریان نومفهوم گرایی و در نگاه خوش بینانه، نومفهوم گرایان افراطی است! اما اینجا این امر مطرح میشود که آیا شواب، ناخواسته عامل آن شد که این عمل پرواز از زمین که او به آن هشدار میدهد تسریع شود؟! آیا شواب با پردهبرداری از یک واقعیت و هشدار به آن، موجب شد تا پردهنویسان قصه (نومفهومگرایان افراطی) با سرعت بیشتری به انگیزههای خود دامن زنند؟! به نظر میرسد، کانلی از سویی شواب را آغازگر پارادایم پژوهشی نظری و انتزاعی در برنامه درسی میداند! این آغازگری یک پارادایم افتخار بزرگی محسوب میشود، اما شواب کسی بود که این وضعیت را هشدار داد ولی گویا خودش به طور ضمنی به آن دامن زد! شاید اگر شواب انتقادهای کوبنده خود را بیان نمیکرد، نظریه پردازان برنامه درسی هم این قدر جلوی او قد علم نمیکردند و جریان نومفهوم گرایی را راه نمیانداختند!
نکتهای دیگر که در این باب باید اضافه کنم این است که کانلی چرا این قدر طعنه آمیز از دیدگاه امروزی آمریکا به طور عام صحبت میکند و چرا به طور مستقیم اشاره نمیکند چه جریانی را مد نظر دارد؟! شاید کانلی از ایده اعتدال و میانه روی و به اصطلاح خودش in-between که در مقاله از آن یاد میکند بهره میبرد و از این لحاظ یک پرکتیکال اصیل محسوب میشود.
کانلی در بخش دیگر مقاله به دونالد شون اشاره میکند که از متفکران آموزشی است که نبرد بین نظریه و عمل یا گفتن متخصص و عمل کردن فرد درگیر با عمل را در کتاب خود، “کارگزار فکور” به رشته تحریر درآورده است. البته این وضعیت که کانلی ترسیم میکند واقعاً ترسناکتر از چیزی است که شواب هشدار داد! مرگ تدریجی برنامه درسی!! به راستی چرا متخصصان برنامه درسی در دهه ۷۰ و ۸۰ به جای اینکه به درمان بپردازند، پای خود را از عرصه عمل بیرون کشیدند تا امروز شاهد ضعف شدیدتر در بدنه برنامه درسی باشیم؟!
به نظر کانلی، شواب بیشتر در سنت دیویی قابل درک است، اما از دیدگاه ثورندایک نیز بهره گرفته است، و به خصوص در پرکتیکال ۳ در مورد استفادههای eclectic از نظریه از سنت تئورتیکال بهره گرفته است (این مسئله جای بحث دارد).
کانلی اشاره میکند که نظریه شواب هم میدانی است، تئورتیکال است، مفهومیاست و هولیستیک است. شواب در in-between تئورتیکالهای انتزاعی و تجربه گرایان نظیر ثورندایک است.The Practical شواب، یک چشم انداز خردمندانه است. شواب نیز در یک in-between این چشم انداز خردمندانه قرار دارد. بنابراین نظریه در دیدگاه شواب جایگاه ویژهای دارد و کانلی اصلاً بحث جایگاه نظریه را از نظریه شواب سلب نمیکند، ولی آن را متمایز با بحث پژوهشهای نظری فعلی که عمدتاً با پیشروی نومفهومگرایان به حوزه برنامه درسی راه یافتند میداند، اما به راستی چه نوع نظریهای در دیدگاه شواب جا دارد؟
در جمع بندی کانلی از مقاله نیز نکته زیر را میتوان مشاهده نمود:
شواب، دیویی امروزی است و از سنتهای فلسفی دیگر وام میگیرد و شبیه همه دیالکتیسینها، ارزشهای شواب و استفادههای از انتقادهایش را میتوان در عبارت زیر خلاصه کرد:
Theory has an important place in The Practical. But it is a place far, far, removed from the excesses of theory that mark current North American curriculum studies. Schwab’s Practical is in-between.
در حقیقت، کانلی در مورد پنجم از جمع بندی خود چند نکته جالب مطرح میکند:
۱- امروزی بودن انتقاد شواب.
۲- بهره گیری شواب از نظریه عملگرایانی مثل ثورندایک و نظریهگرایان برنامه درسی.
۳- دیالکتیک بودن نظر و عمل در دیدگاه شواب.
۴- اهمیت جایگاه نظریه در دیدگاه عملی شواب.
۵- تمایز بین آنچه امروزه نظریه گفته میشود با نظریهای که شواب در نظریه عملی خود به آن میپردازد!
۶- In-between بودن نظریه شواب.
اما نکته جالبی که از خلال همین جمع بندی آخر کانلی میتوان دریافت، این است که کانلی هم به عنوان یک محقق آمریکایی نتوانسته خود را از تقدسی که برای نظریه قائل است رها کند و به هر حال برای اثبات گفتههای خود در مورد شواب، ناچار به تمسّک به جایگاه نظریه شده است، و تأکید به جایگاه نظریه در دیدگاه شواب دارد. اگر چه نظریه را در دیدگاه شواب، آلوده به نظریه در دیدگاههای امروزی آمریکا نمیداند! (حال آن که چه نظریهای در حال امروز آمریکا به نظر کانلی، نظریه آلوده است؛ جای بحث دارد)
نکته دیگر در باب مقاله کانلی که در ذهنم ایجاد شده این است که عنوان مقالهاش موضوعی بود که زیاد در مقاله به آن نپرداخته و تازه بعد از نتیجه گیری، من منتظر بودم تا شروع کند، از تعادل بین پژوهش و تدریس چیزی بگوید، و در حقیقت از آن چیزی بگوید که خودش به آن مشهور شده! یعنی پژوهش بر روی تجربههای تدریس؛ اما او فقط به شواب بسنده کرده است! و این در واقع نمیتواند صورت کاملی از Being Practical را نشان دهد. آنچه با دیدن عنوان مقاله، تصور کردم این بود که کانلی بالاخره بگوید پژوهش، استعاره از کوه و تدریس، استعاره از چمنزار دارد و آنچه شواب به ما یاد میدهد این چرخش ۱۸۰ درجه بین پژوهش و تدریس و in-between بودن بین تدریس و پژوهش است.
در مجموع به نظر اینجانب جالبترین نکته در مقاله کانلی این است که او قایل به جایگاه نظریه در دیدگاه پرکتیکال است، اما بین دیدگاههای حال امروز آمریکا در باب نظریه با آنچه در پرکتیکال شواب مطرح است فرق قایل میشود، و به عبارت دیگر، دیدگاه شواب را یک دیدگاه به ورطه عمل نرسیده در آمریکا میداند که میتواند مشکلات رشته برنامه درسی را برطرف کند، چون اعتدال پیشه کرده است.
برداشت دوم
اعظم زرقانی (در تعامل با دکتر مهرمحمدی، آلحسینی و خاکباز)
شاید کمتر کسی را بتوان یافت که با خواندن مقاله کانلی و شروع از مقدمه، اشتیاقی برای به پایان بردن مقاله نداشته باشد. توصیف زندگی کانلی در طبیعت زیبایی که به تصویر کشیده ، ذهن هر خوانندهای را بیش از پیش به اصل مقاله و ارتباط بین نظر و عمل متوجه میسازد. کانلی با کمک از استعارههایی چون کوهپایه، کوه و چمنزار، رابطه In-Between بین نظر و عمل در نگاه شواب را به خوبی به مخاطب خود تفهیم میکند. به نظر میرسد که شروع با یک داستان زیبا مقدمه خوبی برای یک مقاله باشد.
اما کانلی در بخش بعدی مقاله به چرایی نوشتن پرکتیکال توسط شواب میپردازد. او چنین بیان میدارد که کسانی که در دانشگاه و در حالت آرمانی و با استفاده از فلسفههای مختلف اروپایی و روسی و امریکایی به بیان تئوریهایی برای تجویز به عاملان (Practitioner)، میپردازند، از دنیای مدرسه و کلاس درس فاصله گرفتهاند. در این قسمت سؤالاتی در ذهنم ایجاد شد. یکی اینکه اگر ما در سطحی کلی و بر اساس یک فلسفه متناسب با فرهنگ خود، راهنما و چراغی به نام تئوری برای پیمودن راه تاریک عملی داشته باشیم، به مشکلی بر میخوریم؟! البته، نه بدین معنا که از دنیای مدرسه و پیچیدگیها و شرایط خاصش غفلت کنیم!
سؤال دیگر اینکه: آیا منظور کانلی مثلاً معلم نبودن محققان و دوری آنها از شرایط و پیچیدگیهای محیط اجرا و عمل است، که بالطبع قابلیت اجرایی تئوری را پائین میآورد؟ یعنی وجود شکافی بین معلم و محقق مد نظر اوست؟ بدین معنا که آیا ممکن است محققان درباره عمل تحقیق کنند، اما چون خود در محیط واقعی نبودهاند، بنابراین تحقیقاتشان به دلیل نبودن در بطن موقعیت، خیالی و تصنعی و به قول او انتزاعی باشد؟ با این نگاه، آیا در سطح آموزش عالی که محقق و معلم یکی است؛ باز هم نظریه شواب قابل توجه است؟ یا اینکه منظور کانلی این است که موضوع تحقیق درباره تئوری و جریانی منتزع از عمل میباشد که به فعالیتهای عملی نمیپردازد، چون هنوز در چالشهای فلسفی و هنجاری مانده است؟
البته، در ادامه کانلی بیان میدارد که محققان با انتقاد از عاملان (Practitioner)، تئوریهایشان را به آنها تجویز میکنند؛ و این در نظر من یعنی این که در نگاه او و شواب، شکاف عمیقی بین معلمان و محققان وجود دارد، که البته جالب است که چرا کانلی در این مقاله به برنامه ریزان درسی اشارهای نمیکند. من فکر میکنم آنچه شواب را واداشت تا پرکتیکال را بنویسد اختلاف و شکاف بین سه گروه معلمان و برنامه ریزان و محققان بود. یعنی اینکه شواب میگفت که باید هماهنگی و ارتباط نزدیکی بین سه گروه معلمان و محققان و برنامه ریزان درسی باشد، درست برعکس آنچه در دهه ۷۰، در جامعه امریکا (و همچنین اکنون و در جامعه ایران) مرسوم بود. اینکه معلم و محقق و برنامهریز درسی هر کدام به راه خود میرفتند.
کانلی در ادامه از واکنش منفی تئوریسینهای برنامه درسی به نظریه شواب در دهه ۷۰ که تا کنون نیز ادامه داشته و حتی بیشتر و شدید تر شده است، سخن میگوید. آیا اینکه متخصصان برنامه درسی در نظریه ماندهاند، میتواند ناشی از تکثرگرایی ایدئولوژیکی باشد که امریکاییها به آن گرفتار ماندهاند؟ طبیعی است که وقتی در جهتدهی به کل حوزه برنامه درسی بین متخصصان اختلاف باشد نخواهند توانست به یک صراط رهنمون شوند و هر چند وقت یک بار برای رسیدن به یک ایدئولوژی و یا بهتر است بگوییم نظریه (نظریه هنجاری) وارد جنجالهای علمی میشوند. در واقع شاید دلیل پرداختن به این نظریه پردازی نداشتن یک نظریه مناسب آن هم در جامعه تکثرگرای امریکا باشد. آیا اگر فرهنگ آمریکا یکدست بود و همگی حول فلسفهای وفاق میکردند، باز هم در تئوری پردازی مستغرق میشدند؟! به عبارتی دیگر، آیا در جامعه ما نیز که به نوعی به نظریه بیش از عمل پرداخته شده است، نیز میتواند ناشی از نبود یک ایدئولوژی و یا نظریه هنجاری مورد قبول فرهنگ ما باشد؟! یعنی اگر یک ایدئولوژی متناسب با فرهنگ و فلسفه خود میداشتیم، آیا زودتر راهی برای پرداختن به عمل پیدا نمیکردیم؟!
شاید دلیل این چرخش از عمل به تئوری انتزاعی که کانلی از آن سخن میگوید را بتوان اینگونه توجیه کرد.
کانلی در بخش سوم مقالهاش به تحقیقاتی که در حوزه تعلیم و تربیت در امریکای شمالی انجام شده، نگاهی کلی میاندازد. از Ian Westbury نام میبرد، که بد نیست ما نیز طبق راهنمایی کانلی، از او هم برای رسیدن به شواب کمک بگیریم. اگرچه که در این مقاله و همین طور مقاله آیزنر ازThe Practical1,2,3,4نام برده شده که من را علاقمند میکند به مطالعه اصل نظریات شواب، برای شناخت بهتر نظریهاش که هنوز برایم کاملاً واضح نیست.
نکته جالب اینجا بود که شواب، در خلال یکی از همان جلسات سالیانه AERA نظریه مشهور خودش را منتشر کرد. شاید ما هم بتوانیم در خلال یکی از همین بحثهای دوستانه علمیمان به چنین نظریهای دست یابیم!!!!!!!!!!!!!
کانلی از شون و کتاب مشهورش و سابقه درخشان و پر افتخارش میگوید و چنین ادامه میدهد که شون، جدایی آموزش حرفهای از عمل حرفهای را عامل یک بحران بیاعتمادی میداند. سپس با مقایسه در امریکای شمالی و عدم ارتباط بین دانش حرفهای و عمل حرفهای در آنجا، فاصله و شکاف بین آن دو را بیش از آن چیزی که شون توصیف کرده است، میداند. به نظر شون، تخصصی و تکنولوژیک شدن آموزش و همین طور حضور در دانشگاه به عنوان مرکز تخصص و عدم ارتباط بین دانشگاه و مدرسه باعث این جدایی و بهتر است بگوئیم بحران است. بر عکس کالج تربیت معلمی که مادرش در آنجا درس خوانده که به خوبی ارتباط بین آموزش و عمل را در بطن خودش دارد.
کانلی در ادامه مقاله از سه جریان پارادایمیک نام میبرد و به زیبایی بین دو پارادایم غالب به رهبری ثورندایک و دیوئی وجه مشترک ایجاد میکند و آن هم عمل است. هیچ وقت فکر نمیکردم با این جنگی که بین کمّیها و کیفیها است، بتوان بین این دو سردمدار، به شباهت و اشتراکی هم رسید! البته متخصصان تعلیم و تربیت، در باب تفاوتهای بارز بین این دو جریان، عمل ثورندایکی را عملی عملگرایانه و از نوع مهندسی شده و بسته، و عمل دیوئی را عملی عملگرایانه و از جنس مهندسی نشده، عملی یا هنری میدانند. کانلی سپس ذهنها را متوجه این میسازد که پارادایم دیگری که از نگاه لاگمان مورد غفلت واقع شده، آن چیزی است که مورد انتقاد شواب بوده و متفاوت با این دو سنت عملی است. او از پارادایم سومی نام میبرد که تنها به کارهای انتزاعی میپردازد، مانند کاری که تئوریسینهای امریکای شمالی انجام میدهند. پارادایمی که شواب آن را کشف کرد، و به باد انتقاد گرفت، و کانلی در این مقاله از آن پرده برداشت.
کانلی سپس به سراغ دیوئی میرود، و همان گونه که آیزنر تفکر شواب را نشأت گرفته از تفکر دیوئی میداند، کانلی نیز به نگاه دیوئی اشارهای میکند. اینکه دیوئی هم مانند شواب به ارتباط بین نظر و عمل توجه داشته است. البته به نظر من، این عمل گراییها شاید برگرفته از مکتب فلسفی مورد قبول این فیلسوفان یعنی پراگماتیسم باشد.
دربخش پایانی از مروری بر تحقیقات حوزه تعلیم و تربیت که کانلی به آن میپردازد، به سراغ لکآف زبانشناس و جانسون فیلسوف میرود. آنها در کتاب «استعارههایی که ما با آنها زندگی میکنیم» به تقدس تئوری نسبت به عمل در فرهنگ غرب اشاره میکنند. آنها مقدس بودن نظریه نسبت به عمل در فرهنگ غرب را نشأت گرفته از جایگیری حقیقت در تئوری میدانند. جانسون در کتاب دیگرش «تخیل معنوی» توضیح میدهد که نگاه جامعی که همه دیدگاهها را در بر داشته باشد، وجود ندارد. بنابراین، بهتر است که آرزوها و بلندپروازیها را کم کنیم و ایدهآلهای واقعگرایانه داشته باشیم مانند کاری که شواب کرد.
اما در پایان سؤالاتی را مطرح میکنم که در خلال مطالعه مقاله کانلی و ارتباطش با نظریه شواب به ذهنم رسیده است:
– به دهه ۷۰ برگردیم و سخن شواب که «قلمرو برنامه درسی دچار تئوری زدگی شده است».
بنابراین، اساساً معنای نظریه در نگاه و بینش شواب چیست، که بر آن اساس قلمرو برنامه درسی را به تئوریزدگی متهم میکند؟
معنای این سخن، میتواند این باشد که شواب برای” تئوری برنامه درسی” موجودیت مجزایی قائل است، که البته دادش بر سر این است که این موجود وصل به موجود دیگر یعنی عمل نیست. اما من از نظریه شواب به این برداشت رسیده بودم که او در ضمن نگاه به یک موقعیت خاص و فهم و درک آن موقعیت و گزینش و کمک از نظریههای حوزههای دیگر (همچون فلسفه، جامعه شناسی، روان شناسی و…) است که به” تئوری برنامه درسی” میرسد. در واقع برداشت من از آنچه از شواب میدانم، این بود که او به” تئوری برنامه درسی”، در سایه فهم موقعیت، مشروعیت میبخشد، و موجودیت مجزایی برای آن قائل نیست.
ولی اگر برای” تئوری برنامه درسی” با توضیحی که در بالا گفته شد، تنها در سایه فهم یک موقعیت خاص موجودیت قائل باشیم، یعنی تا آن زمان “تئوری برنامه درسی” نداشتهایم و در واقع، آنهایی که بودند هم “تئوری برنامه درسی” نبودند (اینجا به حرف نومفهومگراها میرسیم که میگفتند تئوری برنامه درسی وجود ندارد، و آنها هم به دنبال رسیدن به تئوری برنامه درسی بودند، البته با رفتن به سراغ فهم موقعیت و تجربه و این نقطه اشتراک شواب و نو مفهوم گراها میتواند باشد) پس چرا شواب، قلمرو برنامه درسی را تئوریزده میداند، و حال آن که آن تئوریها اصلاً تئوری نبودهاند؟! البته برای پاسخ به این سؤال باید گفت، مقصود شواب از تئوری، در استفاده از آن جمله مشهور، همان معنایی از تئوری بوده که تا آن زمان در بین متخصصین به کار میرفته است. اما، شواب پس از اینکه اذهان مخاطبان را به این سمت جلب میکند، از تئوری در معنای مورد نظر خود سخن به میان میآورد، و همگان را دعوت میکند که از آنگونه تئوریهای انتزاعی به سمت تئوریهای عملگرایانه با تعبیر و تفسیری که در مقالههای خود از آن پرده برمیدارد، روی آورند. در واقع او راه برون رفت از بحرانی که به واسطه تئوریزدگی ایجاد شده است را روی آوردن به تئوری در معنای مورد نظر خود میداند.
– اگر قرار باشد که نظریه در نگاه شواب، وابسته به یک موقعیت خاص باشد، آیا این تئوری، دیگر میتواند کلی و جهان شمول باشد؟ یعنی با پذیرش دیدگاه شواب آیا ما میتوانیم از بینالمللی کردن برنامه درسی سخن به میان آوریم؟ البته با تعبیر صحیحی از بینالمللی کردن برنامه درسی که در آراء پاینار نیز بیان شده است. شاید بتوان با نگاه شواب از این هویت جدید، نیز سخن گفت. تعبیری از این هویت جدید که برای فرهنگها و مناطق مختلف دنیا، و نه صرفاً جامعه امریکا، مشروعیت و اعتبار قائل است.
– کانلی میگوید نگاه شواب به تئوری و عمل یک نگاه “in-Between” است. یعنی برای هر دو یک اندازه اعتبار قائل است، و هیچ کدام را مقدم بر دیگری نمیداند. اما چرا شواب در نظریهاش به طور ضمنی این تقدم نظریه بر عمل را در نظر دارد، که البته درست هم همان است. یعنی با پژوهش و گزینشگری و یا به عبارتی”eclectic” از نظریههای مختلف به یک نظریه البته مناسب برای آن موقعیت خاص میرسد، و سپس بر آن اساس، برنامه ریزی و عمل صورت میگیرد. یعنی در این موقعیت خاص هم به نظریهای برای عمل نیاز است، و این همان تقدم نظر بر عمل است.
برداشت سوم
فرشته آلحسینی
اشارت شواب: تقدم نظریه بر عمل یا تحکم نظریه بر عمل؟
شواب به تقدم نظریه بر عمل اشارت کرده است، یا تحکم نظریه بر عمل؟ به نظر نمیرسد، شواب در پرکتیکال به تقدم نظریه بر عمل اشارتی کرده باشد؛ یا نقشهای برای وارونه کردن رابطه نظریه و عمل داشته باشد؛ بلکه بیشتر هدفش آزاد کردن عمل برنامه درسی از تحکمات نظریههای تمامیتخواه علمی روانشناختی، جامعهشناختی، انسانشناختی و غیره است؛ تحکماتی که از نظر او، راه نفس برنامه درسی را گرفتهاند، و آن را تا آستانه مرگ پیش بردهاند. قصد دارم، برای ادعا و بیان مقصودم، از مقاله کانلی شاهد بیاورم، و به اصطلاح مشهور “God’s eye view” لکآف و جانسون اشاره کنم. همانطور که کانلی سعی دارد، با نام بردن از این دو محقق و اثرشان، و افرادی چون شون، دیویی، و لاگمان، کار مهم شواب در حوزه برنامه درسی بهتر و عمیقتر درک شود. کانلی از این افراد و آثارشان نام میبرد، چون برای نشان دادن حقیقی بودن مسئله شواب، و حمایت از ادعای او، در پرکتیکال، به دنبال شاهد میگردد.
“منظر چشم خدا” اصطلاحی است، که لکآف و جانسون از آن در کتاب خود نام میبرند. دیدگاهی که میپندارند، افراد بر اساس آن فکر و زندگی میکنند، بیآنکه آن را مورد خدشه و تردید قرار دهند. به نظر میرسد، “منظر چشم خدا” اشاره به برآورد نادرست و توهم نظریهپرداز و نظریه در خصوص حدود بینایی و برد دیدشان است؛ اشاره به چشم کمبینای نظریه است که میانگارد، چشم بینای خداست، و تمام حقیقت در آن منعکس است. چون حقیقت در نظریه اقامت گزیده، پس به لحاظ منطقی بر عمل تقدم یافته است. اما، لکآف و جانسون استدلال میکنند، چون استعارهها (مثل استعاره بالا/پایین) خارج از تعاملات زندگی واقعی افراد به وجود آمدهاند، سپس به آن وارد شدهاند، با خود تحکماتی را به همراه آوردهاند، مبنی بر این که ما چطور به دنیا بنگریم. اگر موفق شویم از تحکمات “منظر چشم خدا” برهیم، گویی آزاد میشویم. آزاد میشویم “… تا آرمانی کمتر فرازجویانه و بسی واقعگرایانهتر را دنبال کنیم”.
این ترکیب یعنی “آرمان واقعگرایانه” که لکآف و جانسون به آن اشاره کردهاند، یکی از دوگانههایی است، که از نظر کانلی در پرکتیکال شواب به هم پیوسته است. تعارضی دیگر است که حل شده است. لازم است تأکید کنم، آرمانگرایی به لحاظ فلسفی به نهایت ذهنیگرایی، و در نتیجه، نهایت فاصلهگیری نظریه از عمل بر اساس تقسیمبندی افلاطون اشاره دارد. چون نظریه در نهایت کلیت و انتزاع خودش، از موجودات عالم بالا یا عالم مثل است، و بر عمل دونپایه حق سروری و سلطنت دارد. اما، کانلی میگوید شواب با اتخاذ موضع بینابینی، پرکتیکال را در هر سه زمینه نظری، مفهومی، و کلگرایانه پروراند.
در پرکتیکال جایی برای قضاوت درباره برد و باخت دیویی و ثورندایک نیست. جایی برای طرفکشی از نظریه انتزاعی یا از عمل انضمامی نیست. چون شواب از هر دو سویه انتزاع نظری، و تجربهگرایی ثورندایک گریخته است، و راهی برای هماهنگ کردن این دو سنت پرطرفدار، و به نحو گسترده پذیرفته شده، پیشنهاد کرده است. کانلی با جرأت میگوید:
” پرکتیکال شواب بر یک چشمانداز عقلی قرار گرفته است. شواب در میانه یک چشمانداز عقلی ایستاده است”
حال که صحبت از “منظر چشم خدا” شد، خوب است داستان معروف اتاق تاریک و فیل مولوی را به یاد بیاوریم، شاید بتوانیم خطای “منظر چشم خدا” را در داستان مولوی طور دیگری درک کنیم. به یاد میآورم، هرکس که به اتاق تاریک داستان مولوی وارد میشد، و تصادفی، از جهتی خاص، به بدن فیل دست میکشید، فوری قضاوت میکرد. چون فوراً نظریهای بر پایه شواهد حسی و تجربی خودش میپرداخت، و مثلاً میگفت: “ناودان است”، نمیگفت “ناودان، به نظر میرسد”، و به این ترتیب، دچار خطای “منظر چشم خدا”ی نظریه خود میشد.
شواب هم اصطلاح جالبی برای توصیف این وضعیت دارد، او میگوید منظر نظریه یک “منظر تونلی” “tunnel vision” است. گویی با شکلگیری یک نظریه، شعاعهای نور (دانش) از دهانه تنگ و محدود یک تونل به چشم ناظر میرسد. از اینرو، وقتی از منظر یک نظریه به چیزی مینگریم، انگار از درون یک تونل به منظرهای مینگریم. خوب واضح است، آنچه میبینیم، تنها بخش کوچکی از یک منظره تمام است، و خطاست اگر آن را تمام منظره در نظر بگیریم. با این وجود، در سنت غالب تحقیقات در غرب به مرور فرهنگی غالب شده است، که برای منظر نظریه، “منظر چشم خدا” یا منظری تمام و بینقص قائل شده است. این افسانه آن قدر سینه به سینه نقل شده است، تا سرانجام به یک فرض بدیهی، و غیر قابل تردید بدل شده است. دیویی هم در جستجوی قطعیت: مطالعهای درباره رابطه دانش و عمل (۱۹۲۹)، بالاخره آژیر خطر را به صدا در میآورد، و وضعیت تفکر تربیتی در غرب را خطرناک توصیف میکند، و میگوید باید از این خطر گریخت. مسئله دیویی این طور تعریف میشود:“theory is the master and practice is mastered”
دیویی با بیان این که “ما به جدا کردن نظریه از عمل بسیار خو کردهایم” آن را یک عادت فرهنگی معرفی میکند؛ عادتی که توسط سنت اصیل فرهنگ غربی حمایت میشود و باعث گردیده، چهارچوب این جور عقاید جزمی همچنان دستنخورده حفظ شود. کانلی ادعا میکند، شواب در این قضیه با دیویی موافق است. بنابراین، در پرکتیکال تا قلب روش تفکر غربی درباره رابطه نظریه و عمل پیش میرود، و این رابطه خادمی و مخدومی را زیر سؤال میبرد. ادعا میکند باوری هست که میگوید، دونپایهها و کارگران حوزه برنامه درسی با عمل سر و کار دارند، و نظریه از آنِ متفکران، و افراد سراپا ذهن در دانشگاه است. از نظر کانلی، چیزی که شواب در پرکتیکال مورد نقد قرار میدهد، پارادایم پژوهشیای است که در آن نظریه ملکه عمل است. بنابراین، صحبت از یک رابطه ناعادلانه خادم و مخدومی، و تحکمآمیز است.
شواب تنها کسی نبود، که بر رابطه ناعادلانه و تحکمآمیز نظریه و عمل در سنت تحقیقات تربیتی در سنت غالب تحقیقات غرب شورید. پیش از او، و پس از او کسانی بودند و هستند، که همواره این رابطه یک سویه بیمار را مورد سؤال و تردید قرار دادهاند. حتی برخی تا آنجا پیش رفتهاند، که از آن طرف غش کردهاند، و در پی وارونه کردن این رابطه برآمدهاند، و از تقدم عمل بر نظریه سخن گفتهاند. اما به نظر نمیرسد، شواب در این گروه قرار داشته باشد:
“دانشمندان علوم اجتماعی را به آتش نکشید. بلکه، باورشان نکنید، مگر با افزودن قدری چاشنی بدبینی. چنانچه قرار است از آنها بهره ببرید، با ایشان بسیار مشورت کنید، و هنرهای گزینشگری را به کار ببرید.”[۱۹]
“Don’t burn the social science scholars. But don’t believe them without a large grain of salt. And if you must use them, consult widely and apply the eclectic arts.” (Schwab, 1980)
متأسفانه، من به منبع این نقل قول مورد علاقه طرفداران شواب دست نیافتم، از آن به شدت محافظت میشود. آن را اولین بار، در لیست نقلقولهای مورد علاقه، و یکی از نوشتههای وسلی نال[۲۰] یافتم. از اینرو، بیآنکه بدانم، شواب قبل و بعد از آن چه گفته است، به خودکفایی و بسندگی این عبارت برای پاسخ به سؤالم اعتماد میکنم، و میپرسم، شواب در این عبارت چه میگوید؟ آیا نمیگوید با نظریه مشورت کن، اما، قضاوت خودت را تعطیل نکن؟ آیا نمیگوید حق و سهم نظریه را ادا کن، اما، حق و سهم خودت را نیز با به کار بردن هنر گزینشگری به جا بیاور؟ آیا نمیگوید، به تجویز تند و تیز نظریه، یک چاشنی اضافه کن، که از تندی این خوراک غیر قابل هضم بکاهد، و آن را قابل هضم کند. اما، فکر میکنم، باز هم نتوان تقدم نظریه بر عمل، یا عمل بر نظریه را از این عبارت استنتاج کرد. چون من “then” را بین “consult Widely” و “apply the eclectic arts” مشاهده نمیکنم، که بر اساس آن بتوانم قضاوت کنم، در اینجا، شواب از تقدم نظریه بر عمل، یا عمل بر نظریه سخن گفته است، بلکه فقط یک “واو عطف” میبینم که نظریه و کاربرد را کنار هم نشانده است. پس، به نظر نمیرسد، شواب در پی وارونه کردن رابطه نظریه و عمل باشد، بلکه بیشتر خواهان حل این معادله، از طریق افزودن و کاستن است: افزودن Deliberation عملی به موقعیت تربیتی، و کاستن از prescription نظریه. او خواهان بر چیدن دوگانگی کاذب نظریه و عمل، از طریق ایجاد یک بده بستان، یا برقراری یک دیالکتیک حیاتی است.
کانلی در مقاله پرکتیکال همراه با شواب: تحقیق و تدریس در کوهپایههای برنامه درسی دقیقاً میخواهد همین را نشان دهد. تلاش میکند مختصات جغرافیایی تفکر شواب را در نقشه تفکر برنامه درسی تعیین کند، و در فراز پایانی مقاله به صراحت میگوید: “Schwab’s Practical is in-between”
موضع بینابینی شواب مانع از آن میشود، که او را در یک چرخش ۱۸۰ درجهای، اینبار یک عملگرای شش دانگ و بیاعتنا به نظریه به حساب آوریم. شواب به هیچ وجه به نشانه شماره ۳ بحرانی که خود نسبت به آن هشدار داده است، مبتلا نیست؛ منظورم برائت از نظریه، و چشم از نظریه شستن است.
این مقدمات را چیدم که بگویم، درست است کانلی برای شواب موضع بینابینی در نظر گرفته است، اما این ثابت نمیکند، نظریه و عمل از ارزش و اعتباری برابر نزد شواب برخوردار است. ما هنوز از ارزشگذاری و اعتباردهی شواب به نظریه و عمل اطلاع نداریم. این که از نظر شواب، عمل بر نظر، یا نظر بر عمل تقدم دارد، فرضیهای است که مستلزم تحقیق دیگری است، دستکم، در مقاله کانلی برای آن استدلال نشده است. چون اساساً با شواهدی که در مقاله به آنها اشاره شده است، و من نیز به یکی دو نمونه از آنها اشاره کردم، مسئله طور دیگری طرح شده است. مسئله تحکم نظریه بر عمل است، نه تقدم نظریه بر عمل.
البته حدس خام من این است، که نمیتوان به راحتی از تقدم نظریه بر عمل، یا بالعکس در پرکتیکال سخن گفت، چون حتی خود شواب در پرکتیکال سعی نکرده، یا نخواسته است، مسئله را به این شکل مطرح و صورتبندی کند. گمان میکنم، به دنبال پاسخ به این سؤال، نتوان در مقالات پرکتیکال، به نحو صریح، شاهدی نقد دست و پا کرد. اما، یک چیز را با درجهای از اطمینان، بر اساس تحقیقی که به تازگی به پایان بردیم، میتوانم بگویم، آن این است که، در سبک تعقل و استدلال عملیای که شواب، با تبعیت از ارسطو، در پرکتیکال (۱) برای تصمیمگیری درباره برنامه درسی برگزیده است، دستکم دوگانگی میان هدف و وسیله برچیده شده است. میتوان در این سبک از تعقل، از برچیده شدن شماری از دوگانگیها، از جمله، جدایی نظریه و عمل نیز سخن گفت. در نتیجه، دیگر بحث تقدم و تأخر این دو ضرورت پیدا نمیکند، بلکه بیشتر صحبت از منحل شدن این مسئله است؛ بحث همراهی این دو با یکدیگر است. به عبارتی، در سبک تعقل عملی که شواب از آن حمایت میکند، جداییای متصور نیست، که آشتیکنانی در کار باشد. اما، قضیه برای ویلیام رید[۲۱] به این سادگی نیست. قضیه وی فرق میکند. در واقع، او این جدایی را به دلیل نهادی شدن برنامه درسی به رسمیت شناخته است، و در تدارک یک آشتیکنان است.
منبع
Connelly, F.M. (2009) Being Practical With Schwab: Research and Teaching in The Foothills of Curriculum, presented in The First International Conference on “The Practical” Curriculum, Beijing: CNU.
برداشت چهارم
دکتر محمود مهرمحمدی
با خواندن مقاله کانلی از حکم ضمنی تبرئهای که برای ثورندایک صادر شده، و او از این که مخاطب شواب قلمداد شود مبرا دانسته شده، متعجب شدم. کانلی میگوید ثورندایک و دیوئی به یک اندازه دغدغه عمل دارند و به این خاطر به سنت عملی در پژوهشهای تربیتی تعلق دارند. در روایت کانلی از عوامل تاریخی که موجب طرح اندیشه و شکلگیری حرکت اعتراضی و اصلاحی شواب در قلمرو برنامه درسی شد، ثورندایک و دیوئی هیچیک سهمی ندارند، چون هیج کدام نماینده اندیشه یا مروج پژوهشهای تئورتیکال نبودهاند. دیوئی و ثورندایک از نظر او به رویههای مختلف، اولی کمّی و دومی کیفی، به جریان پژوهش معطوف به عمل تحقق بخشیدهاند. این تعبیر، البته با شناخت من از ثورندایک خیلی جور در نمیآید، و او که بانی بنای رفیع تئوریک دانش روانشناسی تربیتی است را نمیدانم چرا باید به همان اندازه دیوئی که دغدغه عمل داشته است متعلق به پارادایم عملی و از جنس شواب قلمداد کرد؟ این بنا، البته مولود تعلق خاطر افراطی ثورندایک به کار به اصطلاح آزمایشگاهی در محیط آکادمی و فرار او از محیطهای اجرائی و عملی است، که از این حیث او را در تفابل با دیوئی قرار میدهد که مدرسه را بهترین آزمایشگاه تعلیم و تربیت میدانست. بر این اساس، میتوان کانلی را مورد خطاب قرار داد و از او سوال کرد، اگر ثورندایک را نمیتوان معرف کیش نئوریک در پژوهش و عمل تعلیم و تربیت دانست با چه ملاک و معیاری نومفهومگرایان ( که البته از آنها صراحتا نام برده نمیشود ولی از شدت حضور است که غائبند!) را باید به این جریان متعلق دانست؟ من گمان میکنم نومفهومگرایان و لااقل بخشی از آنها نیز دست کم به اندازه ثورندایک دغدغه بهبود بخشیدن به جریان عمل را داشتهاند و اگر این معنا پذیرفتنی باشد، آنگاه باید گفت، خلل جدی در تحلیل تاریخی کانلی به وجود میآید، و او منطقاً نمیتواند خاستگاه تاریخی شواب و پرکتیکال را معرفی کند.
اما در مقاله یا سخنرانی کانلی، تاثیرپذیری شواب از دیوئی برایم تازگی داشت و بسیار روشنگر بود. این که دیوئی در کتابی در سال ۱۹۲۱ سنت تئوریک حاکم بر پژوهشهای مغرب زمین را به زیر سؤال برده و با مفهومی بسیار نزدیک به مفهوم فلایت شواب فاصله هولناک میان تئوری و عمل را مورد نقد جدی قرار داده است، حکایت جالبی است. کانلی به درستی و با هنرمندی، نظریه شواب را نظریهای ‘بینابینی’[۲۲] توصیف میکند که همچون کوهپایه نه متعلق به ارتفاعات است و نه متعلق به دشت صاف. قله در این استعاره معرف نظریه و دشت معرف عمل است. این تبیین بینابینی را به روشنی میتوان از خلال بجثهای دیوئی نیز دریافت و به این ترتیب به ارتباط وثیق میان دیوئی و شواب رسید. تبیین بینابینی یا کوهپایهای کانلی از نظریه شواب از دل نقدی تند بر میخیزد که حواله جایگاه سنتی تئوری میشود. اما این نقد تند نباید با بد فهمی همراه شود، و خواننده گمان ببرد که در نقد تئوری از منظر شواب، و گفتمان پرکتیکال نفی تئوری، آنچنان که شاید ویلفرد کار یکی دیگر از شارحان شواب میپسندد[۲۳] نهفته است. در این نقد، البته نفی تئوری زدگی و تئوری پرستی نهفته است، که دیوئی و شواب در آن اشتراک نظر دارند. تئوری ورزی و تئوری پردازی بر خلاف آنچه به دلیل نقد تند رویکرد عملی به جهتگیری تئوریک در پژوهش و عمل به ذهن متبادر میشود، مورد نفی و انکار قرار نمیگیرد. در عملی، تئوری نیز نهفته است و این دو به یکدیگر وابستگی وجودی دارند. در این وابستگی وجودی نسبت میان دو طرف، یعنی نظر و عمل، از آنچه در سنت مغرب زمین جاری و ساری بوده است، باید متحول شود. برخلاف این سنت، دیگر تئوری بر عمل حکم نمیراند و برای آن نسخه نمیپیچد. تئوری سلطان نیست، و عمل رعیت. اگر رعیت و سلطانی در میان باشد، سلطان عمل ورزان، و رعیت نظریهپردازانند. بنابراین، نظریه پردازی و بسط و توسعه آن از نظر دیوئی و شواب همچنان “موضوعیت” خود را حفظ میکند، و آنچه از میان میرود البته “اصالت” تئوری است، که همان تئوری زدگی یا تئوری پرستی[۲۴] است. اصالت متعلق به عمل و تدبیر هوشمندانه برای مسائل عملی در موقعیت خواهد بود، که به دست عمل ورزان و البته با استفاده خادمانه (eclectic) و فکورانه (deliberative) از تئوریها انجام میپذیرد. دیوئی هم پیش از شواب بر این نوع نسبت وارتباط تاکید ورزیده است، و تئوری بریده از عمل را نظرورزی بیحاصل[۲۵] و از سوی دیگر تئوری خوب را دارای بیشترین بار و برد عملی[۲۶] دانسته است. تئوری خوب، البته آن چنان که کانلی هم مورد تأکید قرار میدهد دیگر حامل “God’s eye view” نبوده، و در سایه قرابت با واقعیتها به مضامینی حاوی ایدهآلهای واقع بینانهتر[۲۷] بدل میشود.
از نکات مثبت دیگر مقاله کانلی، معرفی شخصیتهائی است که به باور او نمایندگان اصیل و واقعی پژوهش پرکتیکال با ویژگی بارز بینابینی هستند.این اقدام حسن ختام جالبی برای سخنرانی یا مقاله است. خواننده کنجکاو میتواند شناخت آثار علمی این شخصیتهای نمونه را در جهت شناخت دقیقتر شواب و اندیشههای او در دستور کار خود قرار دهد.
برداشت پنجم
نرگس آهنچیان
ویژگی خاص رابطه میان نظریه و عمل در رشته ما که موجب برانگیختن بحثهای فراوان از گذشته تا کنون شده است، شاید به این دلیل باشد که با هر بار ورودمان به فضای آموزشی، با شرایط تازهای مواجه میگردیم. و این تازه شدنها آنقدر تکرار شونده هستند که نمیتوان برای عمل در آن از نظریههای از پیش ارائه شده یا برنامه درسی ثابت از پیش تعیین شده بدون کم و کاست و بدون وارد کردن ویژگیهای فضایی که در آن قرار گرفتهایم، بهره ببریم. برای همه ما دست اندر کاران آموزش به روشنی آشکار است که برای اثر بخشی کارمان باید با توجه به فضایی که در آن قرار داریم و شرایط ویژهای که در آن به عمل تربیتی مشغول هستیم، به کمک و یاری همه آنچه تجربه کردهایم و همه اندوختهای که خودمان به عنوان دانش ضمنی جمع آوری کردهایم و یا اینکه به کمک مطالعه تجربههای دیگران (نظریهها) و پیوند زدن آن با تجربههای شخصی که خودمان اندوختهایم، در شرایط ویژه تربیتی عمل کنیم. این ویژه بودن یا ویژه شدن هر فضای تربیتی میتواند بسیار ظریف و و از چشم نگاههایی که برای امر تربیت به خوبی تربیت نشدهاند دور بماند. اما آنانکه چشمشان و اندیشهشان مدام در جستجوی عمل تربیتی است و دائم در عمل تربیتی سیر میکنند و در این مسیر به شناگری قهار تبدیل شدهاند، هر کلاس ، هر زمان، هر دانش آموز، هر درس، هر موضوع، هر دانشگاه، مدرسه، دانشکده، و نیز هزاران متغیر دیگر در فضای تربیتی، میطلبد که شنا گر این اقیانوس کبیر در هر لحضه و هر زمان و هر مکان و با هر فراگیر، به کمک همه آنچه میداند، همه آنچه خود تجربه کرده و آنها را با پیوند به تجربههای دیگران (نظریهها) غنی ساخته است، برای هر فضای تازه و هر لحظه تربیتی، اقدامی مناسب خلق کند و به آن عمل کند. حالا این اقدام خلق شده در بر اساس ویژگیهای خاص شرایط تربیتی خاص، مسلماً نتیجه اندوختههای دانشی و مهارتی و گرایشی این شناگر قهار است که به دو چیز بستگی دارد اول اینکه او چه تجربههایی دارد اعم از تجربههای شخصی یا پیوندی که میان تجربههای خودش و تجربههای دیگران (نظریهها) برقرار کرده است. و دوم اینکه چگونه به کمک این تجربهها، بهترین اقدام ممکن را خلق کند و و اجرا نماید.
برداشت ششم
رحمت الله خسروی
مطالعه مقاله کانلی بینش عمیقی برای فهم ماهیت آنچه که شواب در مطالعات خود تحت عنوان حوزه “پرکتیکال” برنامه درسی مورد بررسی قرار داده، فراهم میکند. مهمترین استعارهای که کانلی در این مقاله به آن اشاره میکند استعاره Foothillبه معنای کوهپایه یا تپهای که در دامنه کوهی واقع شده است، میباشد. وی این استعاره را برای تبیین نسبت نظر و عمل در برنامه درسی بکار میبرد، و نظریه شواب را مثال روشنی از یک نظریه In between، در نظر میگیرد که نه در قله کوه واقع شده و نه در دامنه آن، بلکه در تپهای میان قله و دامنه قرار گرفته است. به نظر میرسد، شواب در پی آن نبوده که حوزه عمل را بر حوزه نظر غالب سازد- برخلاف آنچه از عنوان مطالعات وی به ذهن خطور میکند- بلکه بدنبال ایجاد یک رابطه متعادل، متعامل، بینابینی و دیالکتیکی میان این دو حوزه بوده است. از این رهگذر میتوان گفت، شواب مخالف تئوری و تئوری پردازی نیست، بلکه از غرق شدن متخصصان برنامه درسی در تئوری و تئوری پردازیهای غیر واقع بینانه شکایت میکند. واقعیت این است که شواب با انتخاب عنوان “پرکتیکال” برای مطالعات خود، در صدد عبور از نظریه و نظریه پردازی نیست، بلکه بخاطر غیبت بیش از حد پرکتیکال در تأثیر گذاری بر تئوریتیکال، در تلاش است تا نسبتی متوازن و معقول بین نظر و عمل برقرار نماید. وی به خاطر حضور قدرتمند بخش تئوریتیکال با قرائتی غیر قابل قبول در مناسبات و مطالعات برنامه درسی، آن را مورد انتقاد قرار داده و بدنبال جایگزینی تئوریهایی است که بتوانند تعامل معنیداری با حوزه پرکتیکال برقرار نمایند و از این رهگذر سهم تأثیرگذار بخش عملی بر بخش نظری را احیاء کرده و به آن رسمیت بخشد. لیکن، باید توجه داشت جنس تئوری و تئوری پردازی مورد نظر شواب همانی نیست که اکنون در بین بسیاری از نظریه پردازان برنامه درسی، رایج و مرسوم میباشد. او عبارت flights from the field را برای نکوهش کردن متخصصان دانشگاهی که از حوزه عمل (آنچه عملاً در مدارس اتفاق میافتد) عمیقاً فاصله گرفتهاند، به طوری که حاصل نظریه پردازی آنها یک نوع تحکم برای مجریان برنامه درسی- کسانی که نامشان با پرکتیکال عجین شده است- محسوب میشود، به کار میبرد. کانلی(۲۰۰۹) نیز اذعان میکند که فاصله بین نظر و عمل در مقطع زمانی کنونی در جامعه آمریکای شمالی، حتی بسیار فراتر از عصر شواب است. به نظر میرسد شواب بر این باور است که یک نظریه پرداز قبل از اینکه مطالعات تئوریک در زمینههای مختلف علمی برای نظریهسازی داشته باشد، بایستی عملاً به کسب تجربه در مدارس، کلاسهای درس، و آنچه واقعاً در آنها اتفاق میافتد، بپردازد. در این صورت است که تجارب کسب شده، میتوانند به نحو مؤثری در خدمت تولید یک نظریه قوّی که برد عملی داشته باشد، قرار گیرند. در نهایت این که برای متعادل ساختن فاصله بین نظر و عمل بایستی مؤلفه تربیت معلم به گونهای صورت پذیرد که در آن معلمان به عنوان کار گزاران اصلی عرصه نظرورزی قلمرو برنامه درسی به حساب آیند. در سایه حمایت از چنین رویهای است که میتوان ماهیت و اصالت نظریههای برنامه درسی را پرکتیکال نموده و از تحکّم و حکمرانی نظریههای دارای ماهیت آکادمیک ممانعت به عمل آورد.
برداشت هفتم
انسی کرامتی
استعاره کوهپایهای که کانلی در ابتدا از آن سود میجوید تا چگونگی عمل برنامه درسی را نشان دهد، بیانگر آن است که محقق و در عین حال مجری برنامه درسی باید از یک طرف به ورای تئوری که حتی میتواند مشتمل بر ساختن احتمالات و انتزاعاتی غیرواقع بینانه باشد( فراتر از قله کوه و در نظر گرفتن آسمان بر فراز آن) و از طرف دیگر دورترین نقطه ممکن و قابل رویت در دشت که بیانگر مخفی ترین عمل و فعالیت تربیتی از دید افراد سطحی اندیش در جریان اجراست، نظر داشته باشد. در واقع شواب عمل برنامه درسی را فعالیتی کاملا منعطف و مبتنی بر تخیل و تصور میداند که همواره فراتر از نظر نظریه پردازان و عمل محدود عاملان است و در عین حال دیالکتیکی از نظر و عمل در معنای کاملاً نسبی آن میباشد.
زمانی که شواب مقاله پرکتیکال خود را مینویسد و فرایند برنامه درسی زمان خویش را محکوم به تئوریزدگی میکند، مقارن با زمانی است که خود به عنوان یکی از معروفترین نویسندگان برنامه درسی و نیز یکی از معروفترین مربیان عصر خویش محسوب میشود. یعنی خود از یکسو به حوزه نظر و نظریه پردازی توجه داشته و از سوی دیگر با عمل برنامه درسی درگیر بوده است، و از اینرو، پس از نگارش اثر جنجالآفرین خویش منجر به افزایش وجه تئوریکی برنامه درسی میشود. چرا که قائدتا وقتی جنبهای از امری بزرگنمایی میشود، سایر جنبهها به شکلی کاریکاتورگونه تحقیر میگردند. دونالد شون نیز در بحث خود از عمل فکورانه که با انتقاد از اعتماد به دانش حرفهای محض آغاز میشود این مسئله را به گونهای دیگر بیان کرده و توضیح میدهد: زمانی که مردم حرمت و ارزش زیادی را برای افراد حرفهای قائل میشوند و آنها را محور قرار میدهند به مرور با تخصصی شدن فزاینده حرفهها، اعتماد زدایی از آنها توسط مردم صوت میگیرد. چون دانش قبلی ایشان پاسخگوی الزامات حاضر نخواهد بود و این امر دقیقاً در مورد تئوری پردازی فزاینده محققان برنامه درسی در دانشگاهها رخ داد به نحوی که الزامات خاص محیطی و بافتی مربوط به مکان اجرایی عمل تربیتی به شکلی ناهماهنگ با تئوریهای برنامه درسی آنها ظهور یافت، و از اینرو، شواب را بر آن داشت تا سرعتگیری را در معرض سیر پیش رونده این نوع تئوری پردازی که فارغ از لحاظ کردن الزامات اجرایی و بافتی است، قرار دهد اما ظاهراً تئوری پردازان چاره مشکل را در روی آوردن بیشتر به تئوریها یافتند. این امر در حالی است که دونالد شون تذکر داده بود که حرفهای شدن توسط ارتباط نزدیک با افراد حرفهای ایجاد میشود و در تعلیم و تربیت نیز چنین است: تعلیم و تربیت حرفهای در ارتباط نزدیک با عمل حرفهای قرار دارد. اما چون برای نظریه پردازان عمل بر اساس تصور و تخیل عمل مطلوب که مشتق شده از تئوری بود، انجام میگرفت، بنابراین، برای اطلاع از شرایط واقعی عمل، زحمت تماس مستقیم با دنیای واقعی و عملی را به خود نداده و تنها در تئوریهای خویش به بحث از عمل پرداختند.
کانلی در پاسخ به این سؤال که چرا محققان برنامه درسی از جهان واقعی فاصله گرفته و به سمت تئوری انتزاعی حرکتی شتاب آلود داشتند را در وجود سنتهای رقیب پژوهشی منتسب به ثورندایک و دیویی میداند که سعی داشتند پژوهش تربیتی را به شکلی رسمی در آموزش عالی (مکانی که بیشتر متعلق به نخبه گان فکری و نظریه پردازان است) قرار دهند، وی چنین تلاشی را ناشی از فرهنگ مسلط میداند که تحت تاثیر دیدگاه افلاطونی، تئوری را به عنوان نوعی فعالیت برتر ذهنی و عمل را به عنوان فعالیتی پست و کم ارزش تلقی میکند. لکآف و جانسون نیز در همین زمینه بیان میکنند که زندگی انسانها از طریق استعارههایی که وجود آنها ضروری است اداره میشوند. چنین استعارههایی مثل چشم انداز چشم خدا یا تجربه فیزیکی بالا و پایین بودن اجسام، فراتر از تفاسیر فردی در زندگی واقعی یا جهان خارج و موسسات بوده و چگونگی نگریستن ما را به جهان شکل میدهند. اما چنانچه این استعارههای دست پرورده و مطلق گونه را حذف کنیم، بنابراین، در نوع نگاهمان به جهان پیرامون ایدههایی که کمتر بلندپروازانه بوده و بیشتر واقعی هستند را دنبال خواهیم کرد. کانلی، شواب را به عنوان فردی که در این راستا گام برداشته و نیز شخصی که دارای واقعگرایانهترین تصور است، قلمداد میکند. در واقع، شواب در میانه پیوستاری قرار دارد که یک سوی آن تئوری پردازی محض و سوی دیگر آن تجربه گرایی محض است.
کانلی در پایان بیان میکند که شواب پژوهش عملی را حاصل دیالکتیک بین تئوری و عمل میداند، همچنین وی مانند یک مناظرهگر مجرب به آنچه که مورد انتقاد قرار میدهد، بهاء داده و از آن استفاده میکند. در واقع شواب با نقد تئوری زدگی معاصر خویش، تئوری را کاملا به کناری نمینهد بلکه برای تئوری جایگاه مهمی در عمل قائل است.
نکات قابل تأمل:
۱٫ استعاره کوهپایه ناظر به دیالکتیک ( با هم نگری منعطف و منصفانه) عمل و نظر است. یعنی جایگاهی که در یک لحظه هم دورترین نقطه دشت و هم فراتر از قله کوه قابل رویت باشد. نه اینکه برای با هم دیدن به چرخشی ۱۸۰ درجهای نیاز داشته و در حین چنین چرخشی خود از نگریستن به برخی از جزئیات در یک عرصه غفلت کنیم.
۲٫ پژوهش تربیتی و نظریه پردازی در هر مکانی میتواند رخ دهد چرا که هیچ مکانی فارغ از عمل تربیتی نمیباشد.
۳٫ فرهنگ مسلط و استعارههای ساخته و پرداخته اعضاء یک حوزه میتواند مانع یا حامی پیشرفت در آن حوزه باشد.
[۱]. Foothill
[۲]. in-between
[۳]. منظور وی از خیره شدن به آسمان اشاره به توجه صرف به عالم مثل و سیر کردن در دنیای ایدهها و نظریههاست.
[۴]. Donald Schon
[۵]. Crisis of Confidence
[۶]. Crippling Separation
[۷]. Lagemann
[۸]. Contested Terrain: A History of Education Research in the United States (1890-1990)
[۹]. Holistic
[۱۰]. Starting Point
[۱۱]. “Thorndyke won and John Dewey lost”
[۱۲]. Dewey
[۱۳]. The Quest for Certainty: A Study of Relation of Knowledge and Action
[۱۴]. Platonic Perfection
[۱۵]. “Escape from Peril”
[۱۶]. George Lakoff
[۱۷]. Mark Johnson
[۱۸]. Moral Imagination
[۱۹]. Joseph Schwab, “The Social Sciences,” The Center Magazine 13 (July/August 1980): 41.
[۲۰]. Wesley Null
[۲۱]. William Reid
[۲۲] In between
[۲۳] اشاره به تز “تربیت منهای تئوری” کار
[۲۴] اشاره به همان تقدسی که در سنت غرب تئوری از آن برخوردار بوده است.
[۲۵] Idle speculation
[۲۶] A good theory is the most practical of all things
[۲۷] More realistic ideals
[۱].اصل مقاله در خبرنامه ارائه نشده است، زیرا این مقاله در تعاملات غیررسمی سرکار خانم آلحسینی با کمیته برگزاری کنفرانس عملی، در دسترس گروه قرار گرفت، و به لحاظ اخلاق پژوهشی مجاز به انتشار آن نیستیم. به این جهت، خلاصه آن به زبان اصلی و با عبارات به کار رفته توسط مایکل کانلی ارائه میگردد، تا خوانندگان بتوانند از نکات مهم مقاله به بیان نگارنده آن، استفاده نمایند.
جمعه, فروردین ۳۱, ۱۴۰۳