برنامه درسی تربیت بدنی مدارس ابتدایی آلمان
دکتر محمد رضا اسمعیلی
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد
برنامه درسی تربیت بدنی
از آنجایی که نظام آموزشی آلمان بر طبق نظام فدرال اداره میشود و تدوین برنامه درسی در آن به عهده مراکز ایالتی است، تحقیق حاضر بر روی برنامه درسی تربیت بدنی یکی از استانهای این کشور یعنی استان هسن متمرکز است. استان هسن از استانهای مرکزی آلمان است و مرکز آن شهر ویسبادن تقریباً در مرکز کشور آلمان قرار دارد. فرانکفورت نیز که یکی از بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای آلمان است در این استان قرار دارد.
دوره ابتدایی
مدرسه ابتدائی به عنوان مکانی برای کسب تجارب
بازی و حرکت نیازهای اساسی کودکان هستند که این نیازها باعت سلامتی و نشاط میشود. همچنین باعت تقویت روانی و احساسی و اجتماعی آنان میشود. کودکان در هنگام بازی و حرکت تجاربی را از خودشان کسب می کنند. آنها حرکتهای ورزشی را یاد میگیرند و قدرت شخصی خود را تخمین می زنند و تواناییای خود را محک می زنند و این تشخیص را تجربه می کنند که تا چه مرزی می توانند پیش بروند. به اتفاق کودکان دیگر همکاری با یکدیگر و ارتباط با هم را یاد می گیرند.
هدف درس تربیت بدنی
درس تربیت بدنی علاقه کودکان را به ورزش تقویت میکند. دانش آموزان با یکدیگر کار کردن را تجربه میکنند.در درس تربیت بدنی در مدرسه و خارج از مدرسه وقت آزاد و اوقات فراغت آنها به خوبی و به طور سازنده پر میشود.این درس به دانش آموزان ابتدائی کمک میکند که تجارب مختلف را به دست بیاورند.
دانش آموزان ابتدایی در درس تربیت بدنی حرکات، مهارتها، دانستنی ها و تجاربی را باید یاد بگیرند تا بتوانند به اهداف زیر برسند:
اهداف عمومی درس تربیت بدنی مقطع ابتدایی در ایالت هسن به شرح زیر است:
• ایجاد علاقه دایمی به حرکت و بازی و افزایش این علاقه.
• آموزش توانایی‌های مربوط به شکل‌دهی به حرکات، آگاهی از بدن، درک مکان و هم بازی.
• رشد مهارتهای اساسی مانند عکس‌العمل، جهت‌گیری مکانی، حرکات موزون و حرکات تعادلی.
• افزایش استقامت و قدرت و سرعت.
• رشد و توسعه مسئولیت‌های اجتماعی در بازی و تمرین با دیگران.
• ایجاد تصویری مثبت از خود و تخمین واقعی توانایی‌های خود در دانش‌آموزان.
• شکل‌دهی صحیح به فعالیت‌های ورزشی در تمرین بازی و مسابقه.
• یادگیری بکارگیری رفتارهای بهداشتی و سلامت بخش.
• قادر ساختن دانش‌آموزان به شکل‌دهی فعال به فعالیت ورزشی در مدرسه و زندگی.
• ایجاد رفتار با ملاحظه در طبیعت، محیط زیست و هنگام انجام ورزش.
آموزش تربیت بدنی در استان نورد راین وستفالن در سه حوزه صورت می‌گیرد.
آموزش مهارتهای حرکتی و ورزشی
در این بخش دانش‌آموزان فرصت دارند تا در ورزشهای مختلف شرکت کنند و خودشان را در کار عملی نشان دهند. دانش‌آموزان در این درس می‌آموزند که از نظر توانایی جسمانی یکسان نیستند و میزان توانایی خودشان را متوجه شوند. دانش‌آموزان یاد میگیرند که هر انسانی باید برخورد متفاوتی بر حسب توانایی‌اش داشته باشد. آنها یاد میگیرند که یکدیگر را مراعات کنند.
آموزش اصول تئوری رشته ورزشی
دانش‌آموزان یاد میگیرند که به چه ورزشی علاقه دارند و توانایی انجام چه ورزشی را دارند، علاقه‌اش را بیابد و آن ورزش را انتخاب کنند. یکی از اهداف تربیت بدنی در دوره ابتدایی این است که علاقمندی و توانایی هر دانش‌آموز به نوع ورزش خاص شناخته شود. به عبارت دیگر، دانش‌آموزان تشخیص دهند توانایی و استعداد فعالیت و تمرین در چه ورزشی را دارند و ورزش مورد علاقه خود را انتخاب کنند.
آموزش استقلال
در این بخش دانش‌آموزان تلاش و رقابت را تمرین میکنند و یاد میگیرند که چطور با رقیب به طور مثبت مبارزه کنند و این مهارتها را درتمام مراحل زندگی نیز مورد استفاده قرار دهد. به عبارت دیگر در درس تربیت بدنی «مبارزه و رقابت» را تجربه کنند و از نتایج این تجربه در امور زندگی و در درسهای دیگر استفاده نمایند. از این نظر ورزش به عنوان «مبارزه سالم و سازنده» در نظر گرفته میشود. دانش‌آموزان در مدرسه به شناسایی خودشان و توانایی‌های جسمی و ذهنی خود می‌پردازند و درس تربیت بدنی این فرصت را در اختیار آنان قرار می‌دهد که روش مبارزه (با مشکلات درسی و غیر درسی) را یاد بگیرند.
محتوای درس تربیت بدنی
در انتخاب نوع ورزش در دوره ابتدایی تأکید بر شنا است و این ورزش نسبت به ورزشهای دیگر ارجحیت دارد. اولیای مدارس و والدین دانش‌آموزان توجه زیادی دارند که دانش‌آموزان در پایان دوره ابتدایی در مهارتهای شنا تبحر پیدا کنند. در دبستان شنا بیشتر از هر ورزش دیگری انجام میشود تا دانش‌آموزان شنا یاد بگیرند.
محتوای آموزشی کلی درس تربیت بدنی در مقطع ابتدایی در ایالت هسن به شش زمینه عمده به شرح ذیل تقسیم‌بندی میشود:
۱٫ بازیها (بازیهای پرورشی)
۲٫ ژیمناستیک (حرکات نرمشی)
۳٫ حرکات موزون (رقص)
۴٫ دویدن، پریدن، پرتاب کردن (حرکات بنیادی)
۵٫ حرکت کردن، سرخوردن، راندن (حرکات بنیادی)
۶٫ شنا.
در تمام موضوعات فوق سعی میشود تا دانش‌آموزان به شکل مستقل با یک یا چند هم بازی فعالیت کنند؛ به شکل مستقل در یک بازی و فعالیت ورزشی را با همبازی، گروهی و تیمی سازماندهی کنند؛ طبق مقررات و دستورالعمل‌ها رفتار کنند؛ وظایف محوله را انجام دهند: علاوه بر موارد فوق، دانش‌آموزان باید با انواع ورزش‌ها آشنا شوند.
در دوره ابتدایی بر آموزش خواندن و نوشتن و حساب تأکید میشود. اما هدف اصلی آموزش ابتدایی آن است که دانش‌آموزان با توانایی‌ها و شرایط یادگیری فردی خودشان آشنا شوند و اصول تفکر و یادگیری در آنان نهادینه شود و دانش زندگی جمعی انسانی را فرا گیرند. آموزش زبان آلمانی (زبان مادری)، حساب، علوم، هنر، موسیقی، تربیت بدنی، آموزش دینی (در بیشتر ایالتها) و زبان انگلیسی (از کلاس سوم) جزء برنامه درسی دوره ابتدایی در نظام آموزش آلمان قرار دارد.
موضوعات درسی که توسط وزارت آموزش مرکزی پیشنهاد شده است، ۱۳ مورد است که تربیت بدنی (و ورزش) نیز یکی از آنها می‌باشد که توجه زیادی به آن میشود و به عنوان یکی از ۷ درس اصلی، جزء برنامه درسی آموزش اجباری به شمار می‌رود. موضوعات درسی الزامی برای آموزش در هر استان تعیین میشود. مهارتهای خواندن، نوشتن، و ریاضیات جزء مهارتهای اصلی دوره ابتدایی است.
زمان درس تربیت بدنی
درس تربیت بدنی و زنگهای تفریحی به اندازه کافی نیازهای حرکتی کودکان را برآورده نمی کند. بدین دلیل این مسئولیت فقط به عهده معلمان ورزشی نیست بلکه باید در طی تمام ساعت های مدرسه و از طریق معلم درسهای دیگر نیز به طور مناسب در نظر گرفته شود. به خصوص در کلا س اول و دوم کودکان نیاز بیشتری به بازی و حرکت دارند که باید در طول روز مدرسه ای به طور یکسان و متناسب در همه جلسات و همه روزهای تحصیل تقسیم شود.
با بالا رفتن سن کودکان می توان چگونگی انجام فعالیتها را به آنها دیکته کرد و کنترل بیشتری برای برنامه های آموزشی اعمال کرد. معلمان باید بدانند که بازی برای کودکان همزمان یادگیری است.
زمان بازی برای کودکان بدون هدف خاصی انجام می شود ولی برای کودکان ضروری است. بازی استرس کودکان را کاهش می دهد و بچه ها را با هم دوست می کند، ارتباط تیمی و همکاری را زیاد می کند، انفرادی کار کردن را تقویت می کند.
تعداد روزهای آموزشی ۱۸۸ روز در سال است و معمولاً ۵ یا ۶ ساعت درسی در روز وجود دارد که کلاس‌ها معمولاً تا قبل از ظهر تشکیل میشود. هر ساعت درسی یا جلسه آموزشی معادل ۴۵ دقیقه درس و ۵ دقیقه استراحت می‌باشد تعداد ساعت درسی هفتگی در هر پایه تحصیلی متفاوت و در هر استان متغیر است. معمولاً به طور متوسط از ۱۷ تا ۲۳ ساعت در هفته در سال اول و ۲۳ تا ۲۷ ساعت در هفته در سال چهارم تغییر میکند. در اغلب ایالتها ساعت آموزشی در سال اول ابتدایی ۲۰ ساعت و در سال چهارم ۲۷ ساعت در هفته است. و در اغلب استان‌ها ۳ ساعت درسی در هفته به تربیت بدنی اختصاص داده شده است. تمام دروس در پایه‌های اول و دوم ابتدایی توسط یک معلم تدریس میشود. اما در پایه‌های بالاتر بتدریج به تعداد معلمان میشود.
در برنامه درسی استان نورد راین وستفالن مجموع ساعت درس در پایه اول و دوم ۲۱ ساعت در هفته است که ۳ ساعت آن به ورزش اختصاص دارد. این مقدار معادل ۱۴ درصد از کل برنامه درسی است. در پایه سوم و چهارم ابتدایی، ۲۵ ساعت درسی در هفته وجود دارد که ۳ ساعت آن به ورزش اختصاص دارد. این مقدار معادل ۱۲ درصد از کل ساعات درسی هفتگی است. بنابراین، تعداد ساعت درسی تربیت بدنی در این استان و برای تمام پایه‌های ابتدایی ۳ ساعت درسی در هفته است. این میزان با احتساب ۲۲ ساعت درسی در برنامه هفتگی مدرسه در تمام پایه‌های تحصیلی، معادل ۱۳ درصد از کل ساعات درسی هفتگی دانش‌آموزان می‌باشد. زمان درس تربیت بدنی نسبت به دروس دیگر زیاد نیست. در پایه اول دوره ابتدایی ۱۴ درصد و با افزایش پایه‌های تحصیلی کاهش می‌یابد و به ۵/۶ درصد می‌رسد. از یک طرف، ساعت درس تربیت بدنی کاهش می‌یابد و از طرف دیگر، ساعت دروس دیگر بیشتر میشود.
مکان درس تربیت بدنی
مکان بازی و ورزش ممکن در محیط های زیر انجام شود:
در کلاس درس، در گوشه ای از کلاس برای انجام بازیها با مواد مختلف مثل خمیر خانه سازی، ساخت اشیا با مکعبها بازی با عروسکها و نمایش. بچه ها میتوانند وسایل بازی را از خانه بیاورند. انجام بازیهای زبانی و جدولی با موسیقی ممکن است در گوشه کلاس یا به طور گروهی در تمام کلاس انجام شود.
مکان درس تربیت بدنی دوره ابتدایی به ترتیب اولویت عبارت است از:
• سالن ورزشی
• استخر شنا
• حیاط مدرسه
• کلاس درس
درس تربیت بدنی به طور معمول در سالن های ورزشی مدرسه و یا استخر تشکیل میشود. در صورتی که استخر یا سالن ورزشی در اختیار نباشد، کلاس تربیت بدنی در خارج از کلاس و در فضای باز و در حیاط مدرسه تشکیل میشود.
تمرین در حیاط مدرسه در مدارسی که امکان تمرین در استخر و سالن ورزشی وجود ندارد و یا هنگامی که ظرفیت استخر و سالن ورزشی تکمیل شده باشد انجام میشود. اما با توجه به سرد بودن هوا در اغلب اوقات مدرسه، امکان استفاده از حیاط در تمام سال تحصیلی وجود ندارد و در این مواقع درس تربیت بدنی در کلاس درس اجرا میشود. علاوه بر آن، در برنامه پیش‌بینی شده است که ۲ ساعت درس تربیت بدنی در سالن ورزشی یا حیاط مدرسه (یا استخر) و یک ساعت آن در کلاس درس تشکیل شود.
فعالیتهایی مثل دوچرخه سواری و این لایت اسکیت در حیاط مدرسه انجام می شود.
وسایل آموزش
تعیین و تأمین وسایل آموزش و کتاب درسی به عهده اداره آموزش هر استان است. وسایل آموزشی معمولاً توسط بخش خصوصی تهیه و تولید میشود و سپس مسئولین آموزشی به تأیید آنها اقدام میکنند. مسئولین وسایل را خرید میکنند که پایین‌ترین قیمت را داشته باشند. بدین ترتیب، رقابت بین ناشران تولیدکننده برای فروش محصولات خود باعث میشود که اطمینان حاصل شود قیمت‌ها منصفانه است. در ضمن بچه ها میتوانند وسایل خودرا از خانه بیاورند.
ارزشیابی درس تربیت بدنی
در ارزشیابی دروس دیگر از آزمون کتبی و همچنین مشاهده رفتار دانش‌آموز به هنگام کار عملی و گروهی استفاده میشود. تکالیف و فعالیت‌های گروهی به طور تحقیق همراه با دیگران در نظر گرفته میشود. علاوه بر آن، توجه میشود که دانش‌آموزان تا چه حد میزان مطالب نظری را در مرحله عملی به کار میگیرند. همه موارد فوق در تعیین نمره نهایی دانش‌آموز درنظر گرفته میشود.
هیچ‌گونه ارزشیابی سراسری در کشور آلمان برای دوره ابتدایی وجود ندارد. حتی در سطح استان نیز ارزشیابی سراسری وجود ندارد. اما نظام بارم‌بندی و مقیاس نمره‌دهی ۵ ارزشی با نمره یک تا شش در سراسر کشور وجود دارد که ۱ بهترین نمره است.
• به اجرای بالاتر از استاندارد (عالی)
• به اجرای در حد استاندارد (خوب)
• به اجرای نزدیک به استاندارد (متوسط)
• به اجرای پایین‌تر از استاندارد (پایین)
• به اجرایی که در حد استاندارد نیست، استاندارد را برآورده نمی‌کند (مردود)
در استان نورد راین وستفالن، نمره درس تربیت بدنی برخلاف دروس دیگر، نسبی است. میزان پیشرفت هر دانش‌آموز، برای نمره درس تربیت بدنی در نظر گرفته میشود. روش نمره‌دهی منحصر به فرد است و نه در جمع. به عبارت دیگر، نمره هر فرد در مقایسه با خودش داده میشود و نه در مقایسه با دیگران.
برای مثال، دانش‌آموزی که در پایان درس شنا، خوب شنا کند، نمره خوبی می‌گیرد. و دانش‌آموزی که در ابتدای کلاس از آب می‌ترسیده و در پایان، کمی شنا میکند، نیز نمره خوبی می‌گیرد. اما در دروس دیگر چنین نیست. برای مثال در درس حساب، اگر دانش‌آموز پاسخ حاصلضرب ۲*۲ را به درستی بگوید، نمره می‌گیرد و اگر پاسخ صحیح را ندهد، نمره نخواهد گرفت.
منبع: اسمعیلی، محمدرضا. مطالعه‌ی تطبیقی برنامه درسی تربیت بدنی دوره ابتدایی، راهنمایی و متوسطه ایران و کشورهای منتخب جهان و ارایه‌ی الگوی مناسب برای تدوین راهنمای برنامه درسی تربیت بدنی. مؤسسه پژوهشی برنامه‌ریزی درسی و نوآوری‌های آموزشی، گروه تربیت بدنی. ۱۳۸۹٫
دوشنبه, دی ۰۳, ۱۴۰۳