چکیده سخنرانی (دی ماه ۱۳۹۰) برنامه درسی به مثابه فرهنگ

برنامه درسی به مثابه فرهنگ و برنامه­­درسی مبتنی بر فرهنگ

دکتر محرم آقازاده

چکیده

تصمیم به فرزندآوری مبتنی بر فرهنگ اتفاق می­افتد، با تأثر از فرهنگ، کودک دوره جنینی را طی می­کند، و در غالب موارد با توجه به فرهنگ، کودکی متولد می­شود. همچنین، فرهنگ است که شیوه فرزند پروری را می­آموزد. و کودکان با تکیه بر فرهنگ برای رفتن به مدرسه آماده می شوند. معلمان هم با اتکا بر فرهنگ تلاش می کنند میل و انگیزه به یادگیری را برانگیخته و تدریس کنند. موارد و شواهد بسیاری از این دست، بیانگر و بازنماینده فراگیری و غلبه فرهنگ بر همه شئون موجود انسانی است. و تعاریفی که از فرهنگ ارایه می­شود چونان شمولیتی دارند که، نمی توان واقعیت های مربوط به زندگی را پدیده ای فرهنگی منظور نکرد. تعاریفی که از فرهنگ در زیر آمده اند تصدیق کننده این برداشت هستند:

·         "فرهنگ … مجموعه ای کلی است که دانش، باورداشت ها، هنرها، اخلاقیات، قوانین، رسوم و نیز هر گونه قابلیت ها و عادت های دیگری را در بر می گیرد که انسان به عنوان عضو یک جامعه آن را کسب می کند" تایلر، ۱۹۸۵، ص. ۱، به نقل از کتاک[۱]، ۲۰۰۲ ترجمه ثلاثی، ۱۳۸۶، ص. ۳۶۵).

·         بارت[۲](۱۹۸۴) فرهنگ را به مثابه " مجموعه ای از آموخته ها از باورها، و سنت ها می داند که شخص را به رفتار مشترک در میان اعضای یک جامعه ی انسانی هدایت می کند"(ص. ۵۴).

·         هال[۳](۱۹۷۷) کارکرد فرهنگ را چونان " رسانه ای برای شخص در نظر می آورد" و به باور او "… هیچ جنبه از حیات نیست که متأثر  و تغییر یافته به و سیله فرهنگ نباشد" (ص. ۱۶).

·         این برداشت بدان معناست که، ابراز خود، تفکر، حل مسأله، رواداری، فرمانروایی و .. همگی ناشی از فرهنگ است.

·          کارتر[۴](۲۰۰۰) فرهنگ را "الگوهای فراگرفته از تفکر و رفتاری می داند که از نسلی به نسلی منتقل شده است و برای مردمان هر فرهنگی   مشخص است"(ص. ۸۶۵).

بنا بر این، در این نشست تلاش می گردد برنامه درسی از دو چشم انداز مورد تدقیق قرار گیرد: نخست از این منظر که برنامه درسی خود چونان فرهنگ است؛ یعنی، هرآنچه فرهنگ نامیده می شود را در بر می­گیرد؛ دوم آن که، برنامه درسی امری فرهنگی است و باید مبتنی بر هر فرهنگ یا با در نظر آوری فرهنگ به مثابه فراروایتی بنیادین تدوین گردد.

در جمع بندی این بحث تلاش خواهد شد ضرورت­گذر از برنامه درسی ایدئولوژیک به برنامه درسی فرهنگی در ایران بازنمایی شود و پیامدهای عدم توجه به فرهنگ در زندگی دانش­آموزان به مثابه شهروندان فرهنگی به نمایش درآید.

 برای ارایه این بخش از شواهد عینی، پژوهشی و نظری سود جسته خواهد.