بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی در ایران:
چالش‌ها و چشم‌اندازها
تهران
۶ و ۷ دی ماه ۱۳۹۱
مقدمه
بازنگری برنامه درسی در آموزش عالی، موضوعی آشنا و پردامنه است. تجربه بشری در این زمینه طی قرن بیستم، به سرعت افزایش یافته است. باوجوداین، ورود به این عرصه از سویی با انگیزه ها و معطوف به دستاوردهای متفاوتی بوده و از سوی دیگر مبتنی بر «دکترین» خاص انجام شده است. در ایران، پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی، بازنگری گسترده برنامه های درسی انجام گرفت و بر آن اساس به توسعه آموزش عالی اقدام شد. در چارچوب توسعه آموزش عالی، اکنون این ارزیابی مطرح است که برنامه های درسی علوم انسانی به قدر لازم از سه ویژگی «اسلامی بودن»، «کارآمدی» و «روزآمدی» برخوردار نیستند. بنابراین، ابعاد اصلی «دکترین بازنگری برنامه های درسی علوم انسانی» بر موارد مذکور قرار گرفته است. گرچه، بازنگری برنامه درسی به دلیل تحولات اجتماعی، محیطی، منطقه ای و بین المللی ضرورتی انکارناپذیر و اقدام بدان در رشته های تحصیلی یک سنت علمی در همه دانشگاه هاست، اما این تغییر و بازنگری در رشته های علوم انسانی از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چرا که این رشته ها ارتباط مستقیمی با نظام فرهنگی و ارزشی جوامع و باورها و حوزه ارتباطات پیدا می کنند. رشته های مهندسی، فنی و پایه معمولا از اصولی مشترک در دنیا پیروی می کنند و بر همان اساس نیز به روز می شوند؛ اما رشته های علوم انسانی بازگو و منعکس کننده باورها، ارزش ها و فرهنگ جوامع هستند و ارتباط مستقیمی با مشکلات روزمره دارند. به هرحال، بحث بازنگری برنامه های درسی در ایران نیز بحث تازه ای نیست و از حدود سی سال پیش شورای عالی انقلاب فرهنگی، نهادهای مختلفی را به این منظور تاسیس کرده است؛ که از جمله می توان به سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی، شورای اسلامی کردن دانشگاهها و … اشاره کرد. این گونه واقعیات نشان می دهد که مجموعه‌ای از عوامل مهم در نظام فرهنگ و اجتماع نقش دارند که بر نظام بازنگری برنامه های درسی اثر می‌کنند. این عوامل در واقع «زمینۀ» برنامه ریزی درسی علوم انسانی در دانشگاههای ایران را می‌سازند و در هر الگوی مطالعه و بازنگری، عنایت به آنها ضرورت دارد؛ عواملی که در تعامل با یکدیگر شرایط و بستر خاصی را در زمان خاص شکل می‌دهند که می‌توان از آن به "زیست‌ـ بوم برنامه درسی" یاد کرد. فهم زیست‌ـ بوم با تمرکز بر متغیرهای اصلی آن در هر برهه از زمان میسر می‌شود؛ که برخی از آن متغیرها در شرایط کنونی عبارتند از: انتظارات اجتماعی از آموزش، دانشگاه و برنامه درسی؛ توده‌ای شدن دانشگاه و برنامه‌های درسی یکدست؛ نسبت های جنسیتی دانشجویان و مساله نیازهای متغیر بازار کار ملی و بین المللی؛ جو فرهنگی‌ـ‌سیاسی آموزش و انتظارات آن؛ صلاحیتها و ارزشهای لازم برای زیستن در جهان فناورانه؛ خوداتکایی علمی و راهبری آن؛ و قابلیت های ورود به عرصه های تازه و حل مساله های واقعی.
کیفیت برنامه‌های درسی حوزه علوم انسانی البته مستحق عطف توجه جدی و حساسیت بیشتری است؛ زیرا اولا مزیت نسبی جامعه ای محسوب می شوند که خاستگاه انقلابی فرهنگی بر پایه ارزشهای دینی است و ثانیا در این حوزه از علوم به قدر انتظار شاهد نوآوری و ابداع نبوده ایم! در عین حال، موضوع «جابجایی تخصصی» نیز در این ارتباط مهم است؛ موضوعی که به تبع آن حرفه های متعلق به علوم انسانی به طور گسترده در اختیار متخصصان غیر علوم انسانی قرار گرفته است! این در حالیست که در سایه عطف توجه به نیازهای زیستی و مادی، اهتمام ویژه‌ای به علوم زیستی و مهندسی مبذول شده و در این عرصه ها گام‌های بلندی در توسعه علمی و فناوری برداشته شده است. اما، چرا علوم انسانی و اجتماعی از این نوع تحولات و خیزش‌های علمی حظ چندانی نبرده است؟ به نظر می رسد در آنچه واقعیت یافته است، برنامه های درسی علوم انسانی، به عنوان قلب نظام آموزشی، نقشی بی بدیل ایفا کرده اند. به همین دلیل، بازنگری آنها ضرورتی انکارناپذیر است. اما با کدام الگوها و با کدام رویکردها؟ آیا با میزان مقدور بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی می‌توان به توسعه این حوزه کمک کرد؟ آیا بازنگری برنامه‌های درسی نیازمند شرایطی برای موثر واقع شدن است؟ آیا طرق در پیش گرفته شده از قابلیت لازم برای بازنگری اعتلاجویانه برخوردار است؟ تجربه گذشته بازنگری در جهان و ایران چه بوده است و آیا در آن شواهدی از تحقق هدفهای مورد نظر دیده می شود؟
اهداف همایش
– بازشناسی تجارب و ارزشیابی سیاست‌های نهادهای تصمیم‌گیری حوزه علم و فناوری کشور در ارتباط با بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی؛
– ایجاد فرصت برای نقد عالمانه، روشمند و همه جانبه تجربه بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی در ایران و جهان؛
– ایجاد فرصت برای تبادل نظر در باره موضوع بازنگری برنامه‌های درسی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی؛
– تشریح و تبیین فرایند علمی بازنگری برنامه های درسی و آشکارسازی نقش نهادهای علمی در آن و حساسیت های علمی اقدام به آن؛
– کمک به تصمیم‌سازی در حوزه برنامه‌های درسی علوم انسانی دانشگاههای کشور؛
محورهای مورد بحث در همایش
این محورها برای نگارش مقالات به شکل عام (فراتر از یک دیسیپلین خاص) و مقالات مرتبط با یک دیسیپلین خاص به یک اندازه کاربرد دارند.
الف) مبانی و نظریه‌های بازنگری برنامه های درسی
– مبانی (فلسفی، جامعه‌شناختی، روان‌شناختی، سیاسی، اقتصادی، قانونی، دانشی و هنری) بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی؛
– نظریه‌ها و رویکردهای بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی؛
– الگوها و رویکردهای بازنگری برنامه درسی علوم انسانی در دانشگاههای برتر جهان؛
–الگوهای بازنگری و اصلاح برنامه‌های درسی علوم انسانی بر مبنای ملاکهای روزآمدی، اسلامی‌سازی و بومی‌سازی؛
– الگوی مطلوب بازنگری برنامه های درسی علوم انسانی در ایران؛
– اهداف (آشکار و پنهان) بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی نزد گروههای مختلف؛
ب) تجارب و تحولات بازنگری برنامه های درسی
– سوابق و تحولات بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی در ایران و جهان؛
– تجارب نهادهای مختلف بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی در ایران؛
– بررسی تطبیقی بازنگری برنامه درسی علوم انسانی ایران با سایر کشورها؛
ج) برنامه ریزی و فرایندهای بازنگری برنامه های درسی
– فرایند و مراحل بازنگری برنامه درسی در حوزه علوم انسانی؛
– توانایی و قابلیت‌های بازنگری برنامه درسی علوم انسانی در ایران؛
– نهادهای شریک و حامی بازنگری برنامه درسی علوم انسانی در ایران؛
– عوامل موثر بر بازنگری برنامه درسی علوم انسانی در ایران؛
– نقش رویدادهای مهم در بازنگری برنامه درسی علوم انسانی و آثار آنها: از جمله مباحث بین‌رشته‌ای، کارآفرینی، جهانی شدن، فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
– فرایندهای کارآمد بازنگری و اصلاح از نظر عاملان و بازیگران و مخاطبان؛
د) اصول و الزامات بازنگری برنامه های درسی
– شناسایی و ارزیابی تجربه بازنگری برنامه های درسی در نهادهای دولتی و غیردولتی؛
– شناسایی و ارزیابی اقدامات اسلامی کردن برنامه های درسی علوم انسانی در ایران؛
– شناسایی و ارزیابی اقدامات کاربردی کردن برنامه های درسی علوم انسانی در ایران؛
– شناسایی و ارزیابی اقدامات روزآمدسازی برنامه های درسی علوم انسانی در ایران؛
– آثار بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی بر مخاطبان و نهادهای اجتماعی؛
– آثار بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی بر آموزش و نهاد دانشگاه؛
– ضرورت‌های بازنگری منابع آموزشی در رشته های مختلف علوم انسانی؛
– نقش گروههای مختلف (شرکاء) در بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی؛
– واقعیت‌های اجرایی بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی در دانشگاهها؛
ز) ارزشیابی و نظارت در بازنگری برنامه های درسی
– وضعیت مطلوب بازنگری برنامه درسی رشته‌های مختلف علوم انسانی در ایران؛
– نقد و ارزیابی برنامه‌های درسی جاری هر یک از رشته‌های علوم انسانی؛
– ارزشیابی فعالیت‌های بازنگری برنامه‌های درسی علوم انسانی در ایران؛
– اثار و پیامدهای بازنگری برنامه‌های درسی رشته‌های مختلف علوم انسانی؛
– نهادهای ناظر و ارزیابی کننده برنامه‌های درسی علوم انسانی؛
تاریخ‌های مهم
اعلام فراخوان: ۳۰ خرداد ماه ۱۳۹۱
مهلت ارسال چکیده تفضیلی: ۳۰ مهرماه ۱۳۹۱
اعلام نتایج داوری: ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۱
اعلام برنامه زمانبدی همایش: ۱۵ آذر ماه ۱۳۹۱
تاریخ برگزاری همایش:
متعاقبا اعلام خواهد شد
پست الکترونیکی:
icsa_ir@yahoo.com
هزینه ثبت نام: ۵۰ هزار تومان (برای اعضای انجمن و دانشجویان ۳۰ درصد تخفیف منظور می شود)
شماره حساب:۹۸۵۲۹۵۳۵ بانک تجارت (قابل واریز در کلیه شعب) به نام انجمن مطالعات برنامه درسی
راهنمای نگارش چکیده تفصیلی
در این همایش، بر اساس چکیده تفصیلی در باره نوع ارائه مقاله تصمیم گیری می شود. اصل مقاله متعاقبا دریافت و برای انتشار مورد ارزیابی قرار می گیرد. چکیده تفصیلی در ۱۰۰۰-۸۰۰ کلمه تنظیم می گردد و ساختار آن مشتمل بر موارد زیر خواهد بود:
– عنوان
– نویسنده (گان) و وابستگی سازمانی
– مقدمه و طرح مساله
– سوالات یا اهداف مورد نظر
– روش بررسی
– نتایج و یافته ها
– بحث و پیشنهاد
– فهرست منابع
