غفلت زدایی از برنامه درسی:
بازشناسی مفهوم و ابعاد برنامه درسی ناگفته (مغفول)
سخنران:
دکتر نعمت الله موسی پور
عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر (مامور در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی)
چکیده
اینکه اندیشمندان حوزه مطالعات برنامه درسی بر سر برخی تعاریف ومفاهیم بحث وچالش دارند، امر جدیدی نیست و لذا مفهوم "برنامه درسی مغفول" نیز به ناچار درگیر این معضل می باشد. برنامه درسی پوچ، محذوف، عقیم، و مغفول ترجمه هایی هستند که به صورت هم معنی در مقابل Null Crriculum بکار گرفته شده اند. متفکران حوزه برنامه درسی از انواع برنامه های درسی یاد کرده اند و در این میان ایزنر (1994و۱۹۸۵) انواع برنامه درسی را شامل برنامه درسی اشکار، پنهان و ناگفته یا مغفول دانسته است. از دیدگاه آیزنر، برنامه درسی ناگفته یا مغفول شامل ارزشها ودانش هایی است که مدارس به اموزش انها اقدام نمی کنند؛ هر چند که ممکن است ارزش و اهمیت انها بیشتر از مواردی باشد که توسط مدرسه اموزش داده می شود(ایزنر ۱۹۹۴). تحلیل ایزنر، متفکران دیگری همچون شوگرسنگی و ویلسون را به این موضوع علاقمند کرد. ویلسون نیز همان نگاه ایزنر را به مساله دارد. همچنین، بویر ۱۹۸۳ گودلد ۱۹۸۴ و سیزر ۱۹۸۴ به این مفهوم پرداخته اند .نادینگز و ثورتون نیز در سال 1986 به ابن مبحث توجه کرده ا ند.
برنامه درسی ناگفته یا مغفول اصولا اتفاق نمی افتد وحذف شده است و جای ان در برنامه درسی رسمی خالی است. این موضوع ممکن است آگاهانه و یا بدون اگاهی از دستور کار کنار گذاشته شود. پس ناگفته یا مغفول یعنی انچه که نیست ولی در واقع باید (یا می توانسته) باشد. این مفهوم تاثیر سلبی و محرومیتی دارد. لذا در بحث از اصلاح برنامه درسی موضوعی بسیار جدی است .بدین جهت نظام اموزشی نیاز دارد به دور از سنت و عادت و با توجه به سیالیت و پویایی برنامه درسی، همواره بنا به اقتضائات زمانی – مکانی – اجتماعی- سیاسی- اقتصادی و…. برنامه درسی را پایش نماید. پیام اصلی این برنامه این است که گفتگوی بین انچه هست و نیست ادامه دارد و دست اندر کاران نظام برنامه درسی را به تفکر انتقادی و بازخوانی در این مقوله وادار می سازد.
برنامه درسی ناگفته یا مغفول خود به دو دسته اشکار و پنهان تقسیم می گردد. اشکار با معاینه برنامه درسی قصد شده قابل تشخیص و درمان است. زیرا همانند بیماریها در مقایسه با افراد سالم، علامت و نشانه دارد؛ در صورتیکه پنهان همانند سرطان، خصوصا در دیدی سطحی، بدون علامت و نشانه است. راهکار کشف ان در بررسی عمیق عرصه برنامه قصده شده و اجرا شده است. این وجه برنامه درسی ناگفته یا مغفول با گذشت زمان و افزایش دانش آدمی آشکار شده و کاهش می یابد؛ اما وجه آشکار برنامه درسی ناگفته یا مغفول به طور مستمر با توجیهات "به روز" تثبیت می گردد.
برنامه درسی ناگفته یا مغفول پنهان را شاید بتوان با نام برنامه درسی مکتوم یا عقیم معرفی کرد. این نوع از برنامه وضعیتی را نشان میدهد که برنامه درسی از به بار اوردن تجربیات یادگیری در دانش اموزان عاجز باشد، همانند زمانی که علی رغم مراقبتها و معالجات، پزشکان در درمان سرطان، فعالیت آنان به دلیل نقص در دانش، عقیم می مانند. نکته اساسی دیگری که نیاز به دقت نظر کافی دارد این است که این موضوع که چقدر برنامه به روز و متناسب با زمان است، می تواند ما را متوجه درصد عقیمی برنامه مان بگرداند. برنامه درسی ناگفته یا مغفول آشکار را شاید بتوان با نام برنامه درسی محذوف معرفی کرد. در اینجا مواردی مطرح می شوند که به دلایلی از ورود آنها در برنامه درسی پرهیز شده است.
درچارچوب نظری برنامه درسی و روشهای پژوهش و کشف ان باید گفت برنامه درسی ناگفته یا مغفول از مقایسه حاصل می شود. انجه در این مقایسه نبود را نشان میدهد مغفول نام دارد. بر این اساس عمده ترین موضوع در پژوهش های حوزه برنامه درسی ناگفته یا مغفول، شناسایی وضع معیار برای مقایسه است. گرچه طرقی برای ترسیم وضع معیار قابل تصور است، اما محدودیت های این طرق نیز آشکار است. در عین حال، در شناخت برنامه درسی ناگفته یا مغفول نمی توان عناصر برنامه درسی را نادیده گرفت.
کلید واژه: برنامه درسی ناگفته یا مغفول، انواع برنامه درسی، مطالعات برنامه درسی، برنامه درسی.